İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ 5
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 9
GİRİŞ 21
A. Hukuka Giriş Yaklaşımları 21
B. Hukuka Girişin İçeriği 22
C. Hukuka Girişin Tarihçesi 22
I. SOSYAL DÜZEN KURALLARI 25
A. Toplum Hayatı ve Sosyal Düzen 25
1. İnsanın sosyal bir varlık olması 25
2. Sosyal düzenin gerekliliği 26
3. Yaratılış bakımından insanlar 29
B. Sosyal Düzen Kurallarının Ortak Özellikleri ve Hukuk Kuralları 31
C. Sosyal Düzen Kuralları ve Hukuk Kuralları ile İlişkileri 33
1. Din kuralları (Religious rules) 33
2. Ahlak kuralları (Moral rules) 37
a) Genel olarak 37
b) Meslek etiği 40
3. Görgü kuralları 41
4. Örf ve âdet kuralları (Customary rules) 42
II. HUKUKA DAİR GENEL BİLGİLER 45
A. Hukukun Tanımı ve Çeşitli Anlamları 45
1. Hukukun tanımı 45
2. Hukukun çeşitli anlamları 47
a) Pozitif hukuk, ideal hukuk 47
b) İç hukuk, dış hukuk 48
c) Yazılı hukuk, yazılı olmayan hukuk 48
d) Maddi hukuk, şekli hukuk 49
B. Hukukun Doğuşu ve Gelişimi 49
1. İlk Çağ’da hukuk 50
2. Orta Çağ’da hukuk 51
3. Yeni Çağ’da hukuk 52
4. Yakın Çağ’da hukuk 52
C. Hukukun Amaçları ve İşlevleri 53
1. Sosyal barışı sağlama 53
2. Güvenliği sağlamak 54
3. Eşitlik sağlamak 54
4. Özgürlük sağlama ve koruma 56
5. Toplumsal ihtiyaçları karşılama 56
6. Adaleti gerçekleştirme 56
Haksızlık (zulüm) 59
D. Hukukun Konusu 60
E. Hukukun Temeli Hakkında Görüşler 60
1. Hukuku irade ürünü kabul eden teoriler 63
a) İlahi irade teorisi 63
b) Beşeri irade teorisi 65
i. İradeci hukuki pozitivizm 65
ii. Normcu hukuki pozitivizm 65
iii. Faydacı hukuk teorisi 66
c) Genel İrade (Sosyal sözleşme) Teorisi 66
2. Hukuku irade dışı kabul eden teoriler 67
a) Doğal hukuk teorisi 68
b) Tarihçi hukuk teorisi 69
c) Sosyolojik hukuk teorisi 71
3. Modern dönem hukuk teorileri 72
a) Realist hukuk teorisi 72
b) Post modern hukuk teorisi 72
c) Feminist hukuk teorisi 72
III. HUKUKUN KAYNAKLARI 73
A. Kaynak Kavramı ve Hukukun Kaynakları 73
B. Pozitif Hukuk Kaynaklarının Sınıflandırılması 74
1. Asıl kaynaklar 74
2. Yazılı kaynaklar 75
a) Anayasa 75
i. Genel bilgiler 75
ii. Anayasa yapımı ve değiştirilmesi 76
b) Kanun 77
i. Genel bilgiler 77
ii. Kanun teklifi, kabulü, yayımı, yürürlüğe giriş tarihi ve yargısal denetimi 79
c) Uluslararası andlaşma 81
d) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi 82
i. Genel bilgiler 82
ii. Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin düzenleme alanı 83
iii. Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 83
e) Yönetmelik 84
f) Diğer düzenleyici işlemler 84
g) 2017 yılında kaldırılan hukuk kaynakları 85
i. Kanun hükmünde kararname 85
ii. Tüzük 85
3. Yazısız Kaynak (Örf ve Adetler) 86
a) Genel bilgiler 86
b) Hukuki örf ve adetin unsurları 86
c) Örf ve Adet Kurallarının Çeşitleri 88
d) Örf ve Adet Hukukun İşlevleri 88
4. Hukukun Genel İlkeleri 89
C. Yardımcı kaynaklar 90
1. Bilimsel içtihatlar (doktrin, öğreti) 90
2. Yargı içtihatları (mahkeme kararları) 91
D. Normlar hiyerarşisi 92
1. Normlar hiyerarşisi teorisi 92
2. Türk hukuk düzeninde normlar hiyerarşisi 93
IV. HUKUK SİSTEMLERİ 97
A. Genel Olarak 97
1. Kara Avrupası hukuk sistemi 97
2. Anglo Sakson (Common law) hukuk sistemi 99
3. İslam hukuk sistemi 101
a) İslam hukukunun kaynakları 101
b) İslam hukukunun özellikleri 104
4. Sosyalist hukuk sistemi 106
5. Avrupa Birliği Hukuk Sistemi 107
B. Değerlendirme 108
V. HUKUKUN BÖLÜMLERİ VE DALLARI 109
A. Hukukun Bölümlere Ayrılması 109
1. İç hukuk–uluslararası hukuk ayrımı 109
a) İç hukuk, uluslararası hukuk ilişkisi 109
b) Uluslararası hukukun yaptırım sorunu ve varlığı tartışması 109
c) Uluslararası hukukun kaynakları 110
2. Kamu hukuku–özel hukuk ayrımı 110
a) Ayrımı Kabul Eden Teoriler 112
i. Menfaat teorisi 113
ii. İlişkilerin Tarafları Teorisi 113
iii. Kuralların Mahiyeti Teorisi 113
iv. Uygulama Yöntemi Teorisi 114
v. Egemenlik veya Süjeler Teorisi 114
b) Ayrımı Reddeden Teoriler 114
3. Maddi hukuk– muhakeme hukuku ayrımı 115
4. Genel (teorik) hükümler– özel (pratik) hükümler ayrımı 115
B. Hukukun Dalları 116
1. Kamu hukuku dalları 117
a) Anayasa hukuku 117
i. Anayasa Hukukunun Tarihçesi 118
aa. 1876 Kanun–ı Esasi 118
bb. 1921 Anayasası 120
cc. 1924 Anayasası 120
dd. 1961 Anayasası 121
ii. 1982 Anayasası ve Öngördüğü Devlet Anlayışı 121
aa. Demokratik Devlet 121
bb. İnsan Haklarına Saygılı Devlet 122
cc. Hukuk Devleti 122
dd. Laik Devlet 123
ee. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet 124
ff. Sosyal Devlet 125
gg. Eşitlik 126
iii. 1982 Anayasasına Göre Devletin Fonksiyon ve Organları 126
aa. Yasama Fonksiyonu ve Yasama Organı 126
bb. Yürütme Fonksiyonu ve Yürütme Organı 127
cc. Yargı Fonksiyonu ve Yargı Organı 129
b) İdare hukuku 129
i. İdari Teşkilat 130
aa. Merkezi İdare 130
bb. Mahalli İdareler 130
ii. Kamu Personeli 132
iii. İdari İşlem 133
iv. İdarenin Denetimi 134
c) Ceza hukuku 134
i. Ceza Hukukuna Hâkim Olan İlkeler 137
aa. Kanunilik İlkesi 137
bb. Kusur İlkesi 138
cc. Şahsilik İlkesi 138
ii. Suç Teorileri 139
iii. Suç Kavramı ve Unsurları 140
bb. Maddi Unsurlar (Tipikliğin Objektif Unsurları) 140
cc. Manevi Unsurlar 144
dd. Hukuka Aykırılık Unsuru 149
iv. Kusurluluğu Etkileyen Sebepler 153
aa. Cebir veya tehdit dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi
(m.28) 153
bb. Zorunluluk hali dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin
etkilenmesi (m.25/2) 154
v. Suçun Özel Görünüş Şekilleri 162
aa. Suça Teşebbüs 162
bb. İştirak (suç ortaklığı, suçluların çokluğu) 164
cc. İçtima (suçların çokluğu) 165
d) Ceza muhakemesi hukuku 167
i. Anayasada Ceza Muhakemesi İşlemleri 167
ii. Ceza Muhakemesi Kanunu 168
aa) Tanımlar 169
bb) Şüphe Dereceleri 170
cc) Ceza Mahkemesinde Süjeler 171
dd) Gözaltı 171
e) Vergi hukuku 175
f) Mali hukuk 176
g) Devletler genel hukuku 177
h) Hukuk tarihi 178
i) Hukuk felsefesi ve sosyolojisi 180
j) Genel kamu hukuku 180
k) Sosyal güvenlik hukuku 185
2. Özel hukuk dalları 188
a) Medeni hukuk 188
b) Ticaret hukuku 192
c) İş ve sosyal güvenlik hukuku 194
d) İcra iflas hukuku 195
e) Hukuk muhakemeleri (medeni usul) hukuku 195
f) Devletler özel hukuku 196
g) İslam hukuku 197
h) Roma hukuku 197
VI. YARGI ÖRGÜTÜ 199
A. Mahkeme teşkilatı 199
1. Mahkemelerin dereceleri ve kanun yolları 199
2. Yargılama usulleri 200
3. Görevli ve yetkili mahkemelerin belirlenmesi 201
4. Yargı örgütü mensupları 202
a) Yargı mensupları 202
b) Adli kalem (yazı işleri) teşkilatı 202
B. Yargı Kolları 202
1. Anayasa yargısı 203
a) Anayasa Mahkemesi’nin kurulması ve iç yapısı 203
b) Anayasa Mahkemesi’nin görev ve yetkileri 204
i. Genel olarak görevleri 204
ii. Anayasaya uygunluk denetimi 204
iii. Soyut norm denetimi (iptal davası) 205
iv. Somut norm denetimi (itiraz yolu) 206
v. Bireysel başvuru yolu 206
2. Adli yargı 207
a) İlk derece mahkemeleri 207
i. Hukuk mahkemeleri 207
ii. Sulh hukuk mahkemesi 208
iii. Asliye hukuk mahkemesi 208
iv. Uzmanlık mahkemeleri 208
v. Ceza mahkemeleri 209
vi. Asliye ceza mahkemesi 210
vii. Ağır ceza mahkemesi 210
viii. Uzmanlık mahkemeleri 210
b) Ara derece (istinaf) mahkemesi: Bölge Adliye Mahkemesi 210
c) Üst derece mahkemesi: Yargıtay 211
3. İdari yargı 212
a) İlk derece mahkemeleri 212
i. İdare mahkemeleri 212
ii. Vergi mahkemeleri 213
b) Ara derece mahkemesi: Bölge İdare Mahkemesi 213
c) Üst derece mahkemesi: Danıştay 214
4. Uyuşmazlık yargısı 215
5. Tartışmalı yargı kolları: hesap yargısı ve seçim yargısı 216
a) Hesap yargısı 216
b) Seçim yargısı 217
VII. UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM YOLLARI 219
A. Dava Yolu 219
1. Özel hukukta davalar 220
a) Eda davası 220
b) Tespit davası 220
c) İnşai dava 220
2. Kamu hukukunda davalar 220
a) Ceza (kamu) davası 220
b) İdari davalar 221
B. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları 221
1. Tahkim 221
a) Genel olarak 221
b) Tahkim türleri 222
2. Arabuluculuk 223
3. Uzlaştırma 224
4. Tüketici hakem heyetleri 225
VIII. MÜEYYİDE (YAPTIRIM) KAVRAMI VE TÜRLERİ 227
A. Giriş 227
B. Müeyyide (yaptırım) kavramı 227
C. Yaptırımın tarihi gelişimi 230
1. Kasden öldürmede uzlaşma bedeli 235
2. Taksirle öldürmede (hataen katl) diyet 236
3. Kasden yaralamada uzlaşma bedeli 236
4. Çocuk (cenin) düşürme tazminatı 236
D. Yaptırım Türleri 239
1. Özel hukuk yaptırımları 239
a) Cebri icra 239
b) Tazminat 240
i. Tazminat Yöntemleri 241
ii. Sorumluluk 242
iii. Tazminat sebepleri: 242
iv. Kusursuz Sorumluluk 243
aa. Kusursuz sorumluluk türleri 243
bb. Sorumluluk Türleri 244
c) Butlan 245
i. Yokluk (voidness): 245
ii. Mutlak butlan (kesin hükümsüzlük, absolute nullity): 246
iii. Nispi butlan (iptal edilebilirlik, askıda hükümsüzlük, relative nullity,
annulability): 247
d) İşlemin düzeltilmesi 248
e) İade 248
f) Müdahalenin men’i 248
g) Fesih 248
2. Kamu hukuku yaptırımları 249
a) Ceza hukuku yaptırımları 249
i. Ölüm cezası 250
ii. Hapis cezası 250
iii. Para cezası 252
iv. Güvenlik tedbirleri 253
v) Dini görevin menfaat ve aidatını almaktan yasaklanma 257
vi. Yeni yaptırım biçimleri 258
b) İdare hukuku yaptırımları 260
i. Yokluk ve iptal edilebilirlik 260
ii. İdari yaptırımlar 261
iii. İdari para cezası 261
iv. Diğer idari yaptırımlar 262
v. İdari sözleşme yaptırımları 263
vi. Disiplin yaptırımları 263
aa. Uyarma 265
bb. Kınama 265
cc. Aylıktan kesme 265
dd. Kademe ilerlemesinin durdurulması 265
ee. Devlet memurluğundan çıkarma 266
vii. Kolluk yaptırımları 275
c) Anayasa hukuku yaptırımları 277
d) Vergi hukuku yaptırımları 279
3. Uluslararası hukuk yaptırımları 280
IX. HAK VE SORUMLULUK KAVRAMLARI 283
A. Hak kavramı 283
1. Kur’an’da hak kavramı 284
2. Hadislerde hak kavramı 285
3. Hukuk kaynaklarında hak kavramı 285
B. Hak Kavramının Hürriyet ve Ödev Kavramlarıyla Farkları 287
C. Kamu Hakları– Özel Haklar Ayrımı 287
D. Sorumluluk 288
1. Sorumluluk kavramı 288
2. Sorumluluk türleri 288
a) Hukuki sorumluluk 288
b) Cezai sorumluluk 289
c) İdari sorumluluk ve disiplin sorumluluğu 289
d) Siyasi sorumluluk 289
X. HUKUK KURALLARININ ÖZELLİKLERİ VE TÜRLERİ 291
A. Hukuk Kurallarının Özellikleri 291
1. İnsan davranışlarını konu alması 291
2. Emir veya yasak içermesi (normatiflik) 291
3. Cebri müeyyideye sahip olması (hukukilik) 292
B. Hukuk Kurallarının Türleri (Hukuk kurallarının nitelik bakımından uygulanması) 292
1. Emredici hukuk kuralları 292
a) Genel olarak 292
b) Emredici hukuk kurallarının konuluş sebepleri 292
2. Tamamlayıcı hukuk kuralları 293
3. Yorumlayıcı hukuk kuralları 294
4. Yetki veren hukuk kuralları 295
5. Tanımlayıcı hukuk kuralları 295
XI. HUKUK KURALLARININ OLUŞTURULMASI (KANUNLAŞTIRMA) 297
A. Genel Olarak 297
B. Kazuistik ve Soyut Kanun Yapma Yöntemleri 298
C. Taknin, Tedvin veya İktibas Yoluyla Kanun Yapımı 300
D. Kanunlaştırma Tarihi 301
1. Kanunlaştırma Sebepleri 302
2. Kanunlaştırma Saikleri 302
a) Tutucu (muhafazakar) Saik 302
b) Devrimci Saik 303
3. Türklerin Kanunlaştırma Hareketleri 303
a) Şer’i Hukukun Tedvini 303
b) Örfi Hukukun Tedvini 305
c) Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Örnekleri 306
E. Tarihteki Belli Başlı Kanunlaştırma Örnekleri 308
1. Hammurabi Kanunu 308
2. Solon Anayasası 309
3. 12 Levha Kanunları 309
4. Corpus Iuris Civilis 309
5. Code Civil 310
6. Mecelle–i Ahkam–ı Adliyye (1869–1876) 310
7. Kanun–ı Esasi (1876) 311
8. Hukuk–ı Aile Kararnâmesi (1917) 313
XII. HUKUK KURALLARININ UYGULANMASI 315
A. Hukuk Kurallarının Nitelikleri 315
1. Hukukilik 315
2. Geçerlilik 315
3. Yürürlük (meriyet) 315
4. Bağlayıcılık 316
5. Etkililik ve metrukiyet 316
6. Meşruiyet (legitimus) 316
7. Adillik 317
B. Hukuk Kurallarının Yer, Kişi ve Zaman Bakımından Uygulanması 317
1. Hukuk kurallarının yer ve kişi bakımından uygulanması 317
a) Mülkîlik Sistemi 317
b) Şahsilik İlkesi 317
c) Koruma İlkesi 318
d) Evrensellik İlkesi 319
e) İlkelere Göre Türkiye’de veya Yurt Dışında İşlenen Suçlarda Türkiye’de
Yeniden Yargılama Yapılması 319
2. Hukuk kurallarının zaman bakımından uygulanması 319
a) Hukuk kurallarının yürürlüğü 319
i. Hukuk kurallarının yürürlüğe girmesi 320
ii. Hukuk kurallarının yürürlükten kalkması (ilga) 320
b) Hukuk Kuralının Derhal Uygulanması, Geriye Yürüme Yasağı ve İleri
Yürümesi 321
i. Geriye Yürüme Yasağının İstisnaları 322
ii. Kanunların Derhal Yürürlüğe Girmesinin İstisnası: Kanunların İleri
Yürümesi 325
c) Hukuk Kuralları Arasında Çelişki, Çatışma ve Tercih 325
3. Çelişki ilkeleri ile çözüm 326
a) Lex superior (üst norm) ilkesi 326
b) Lex posterior (sonraki norm) ilkesi 328
c) Lex specialis (özel norm) ilkesi 330
4. Çatışan kurallar arasında tercih 330
5. İslam hukukunda tearuz (çatışma) 331
XIII. HUKUKTA YORUM 333
A. Hukuk Kuralını Yorumlama Gereği 334
B. Yorum İhtiyacına Göre Hukuk Kuralları 334
C. Yorum Yapma Yetkisine Göre Yorum Türleri 335
1. Yasama yorumu 335
2. Yargı yorumu (Kazai Tefsir) 337
3. Bilimsel yorum (ilmi tefsir) 338
D. Yorum Yöntemleri 338
1. Lafzî (sözel) yorum yöntemi 339
2. Tarihi yorum yöntemi 341
3. Sistematik (işlevsel) yorum yöntemi 342
4. Amaca göre (gai, teleolojik) yorum yöntemi 343
5. Kavramcı yorum yöntemi 345
6. Menfaatler içtihadı yöntemi 345
7. Genişletici yorum 345
8. Eklektik yorum 345
9. Mukayeseli hukuk yoluyla yorum 346
10. Yorum aracı olarak hukukun genel ilkeleri 346
E. Yorum İlkeleri 346
1. Genel olarak 346
2. Çeşitli yorum ilkeleri 347
a) Açıklık durumunda yorum yapılmaz 347
b) Yorum, ilkelere dayanmalıdır 348
c) Kanun metnine bağlılık esastır 348
d) Kurallar geniş, istisnalar dar yorumlanır 349
e) Yorum yoluyla istisna üretilmez 349
f) Sınırlı sayma ve örnek kabilinden sayma 349
3. Sözleşmelerin yorumu 350
a) Sözleşmelerin yorumunda irade şekilden önce gelir 350
b) Bir şeyin bulunduğu hal üzere kalması asıldır 352
c) Asıl niteliğin varlığı, arızi niteliğin yokluğu esastır 352
d) Aslın ifası mümkün değilse, bedeli ifa edilir 353
F. Hukukta Akıl Yürütme (Yorum Araçları) 353
1. Kıyas (Analoji) 353
2. Aksiyle kanıt (mefhum–ı muhalefet) 355
3. Evleviyet 356
G. Hâkimin Hukuk Normu Koyması ve Takdir Yetkisi 357
1. Hâkimin hukuk normu koyması 358
a) Hâkimin hukuk normu koymasına ilişkin görüşler 358
b) Kanun boşluğu 358
c) Hâkimin hukuk normu koyma usulü 359
2. Hâkimin takdir yetkisi 359
a) Genel olarak 359
b) Takdir yetkisinin varlığı 360
KAYNAKLAR 363 |