İÇİNDEKİLER
İçindekiler
3. Baskıya Önsöz 5
2. Baskıya Önsöz 7
Önsöz 9
Giriş 21
Bölüm 1
HİLE, HİLE EKONOMİSİNDE
TEMEL KAVRAMLAR VE
FİNANSAL PİYASALARA YANSIMALARI
1.1. Hile Kavramı ve Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri 29
1.2. Hile Modelleri 31
1.2.1. Hile (Suistimal) Üçgeni 32
1.2.2. Hile Ölçeği (Suistimal Cetveli) ve Hile Küpü Modeli 35
1.2.3. Suiistimal (Dolandırıcılık /Hile) Elması (Fraud Diamond) 36
1.2.4. Hile Karesi ve Örgütsel Hile Üçgeni 38
1.2.5. ABC Modeli (2008) ve Hile Beşgeni (2009) 38
1.2.6. Hile Karesi (2010) ve M–I–C–E (2012) 39
1.3. Hile Ekonomisi ile İlgili Temel Kavramlar 40
1.3.1. Ponzi Hilesi (Ponzi Şeması, Ponzi Piramidi) 40
1.3.2. Spekülasyon ve Spekülatör 44
1.3.3. Manüpilasyon ve Manipülatör 45
1.3.4. Insider Trading (İçeriden Öğrenilenlerin Ticareti) 46
1.3.5. Kaldıraç ve Kaldıraçlı İşlem 48
1.3.6. Volatilite (Oynaklık) ve Volatilite Endeksi (VIX) 49
1.3.7. Batmayacak Kadar Büyük (Too Big to Fail) 50
1.3.8. Bilgi İfşası (Whistleblowing) 54
1.3.9. Yatırımcı Risk Toleransı (Risk Profili) 54
1.3.10. Panik Hareketler 55
1.3.11. Ekonomik Balonlar (Spekülatif Balon, Piyasa Balonu, Fiyat Balonu) 56
1.3.12. Keriz Silkeleme 56
1.3.13. Ayı ve Boğa Piyasalar 58
1.3.14. Toplamları Sıfır Olan Oyunlar (Zero–Sum Games) 60
1.3.15. Hedge (Riskten Korunma) 62
1.3.16. Mail Order İşlemler 63
1.3.17. Limon Piyasaları, Asimetrik Bilgi, Ters Seçim ve Ahlaki Risk 63
1.3.18. Sinyal Verme Sorunu (Signaling) ve Ekranlama (Ayırt Etme, Screening) 65
1.3.19. Asil–Vekil Sorunu (Principal Agent) ve Yolsuzluk Ekonomisinin Tahlili 68
1.3.20. Yolsuzluk 68
1.3.21. Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International) 69
1.3.22. Deregülasyon 70
1.3.23. Chapter 7 ve Chapter 11 70
Bölüm 2
FİNANSAL PİYASALARDA
YATIRIMCI PSİKOLOJİSİ
2.1. Yatırımcı Teorileri 73
2.1.1. Yatırımcı Duyarlılığı Teorisi 73
2.1.2. Zihinsel Muhasebe Teorisi 75
2.1.3. Sürü Davranışı Teorisi (Herding Behaviour, Bandwagon Effect) 76
2.2. Finans Piyasalarında Yatırımcı Profilleri 81
2.2.1. Yeterli Sermayeye Sahip Olmayan Yatırımcı 81
2.2.2. Devamlı Karar Değiştiren (Karasız) Yatırımcı 82
2.2.3. Aracı Kurum Seçiminde Yanlışa Düşen Yatırımcı 82
2.2.4. Duygularına Yenik Düşen Yatırımcı 83
2.2.5. Kulaktan Dolma Bilgilerle Göre Pozisyon Alan Yatırımcı 83
2.2.6. Rasyonel (Akılcı) Yatırımcı 83
2.2.7. Ön Sezileri ile Hareket Eden Yatırımcı 84
2.3. Risk Algısı Bakımından Yatırımcı Tipleri 84
2.4. Yatırımcıların Risk Algısına Etki eden Faktörler 85
2.4.1. Kişilik Özellikleri 86
2.4.2. Psikolojik Faktörler 86
2.4.2.1. Hevristikler 86
2.4.2.2. Bilişsel Önyargılar (Cognitive Bias) 88
2.4.2.3. Duygusal Faktörler 92
2.4.3. Demografik (Nüfusla İlgili) ve Sosyoekonomik Faktörler 92
2.4.3.1. Finansal Risk Algısı ile Yatırımcının Yaşı Arasındaki İlişki 93
2.4.3.2. Finansal Risk Algısı ile Cinsiyet Arasındaki İlişki 94
2.4.3.3. Finansal Risk Algısı ile Yatırımcının Geliri Arasındaki İlişki 95
2.4.3.4. Finansal Risk Algısı ile Finansal Bilgi Düzeyi /Finansal Okur–Yazarlık Arasındaki İlişki 95
2.4.3.5. Finansal Risk Algısı ile Medeni Durum Arasındaki İlişki 96
2.5. Yatırımcıların Karar Almada Karşılaştıkları Zihinsel Tuzaklar 97
2.5.1. Demirleme Tuzağı (Çıpa, Çapa, Anchoring) 98
2.5.2. Statüko (Sahiplenme) Tuzağı 99
2.5.3. Batık Maliyet (Sunk Cost) Tuzağı 101
2.5.4. Çerçeveleme Tuzağı 102
2.5.5. Kendini Doğrulama (Confirming–Evidence) Tuzağı 103
2.5.6. Tahmin ve Öngörü Tuzakları 104
2.6. Ponzi Oyununda Yatırımcı Psikolojisi 105
Bölüm 3
DOLANDIRICILAR KARŞISINDA
NASIL İKNA OLUYORUZ?
İKNANIN PSİKOLOJİK KÖKENLERİ VE
EN SIK BAŞVURULAN DOLANDIRICILIK YÖNTEMLERİ
3.1. Dolandırılanların Ortak Özellikleri 108
3.2. İknanın Psikolojik Kökenleri 112
3.3. Yatırım Hileleri 126
3.4. Sık Kullanılan Dolandırıcılıklar (Fraud/ Sahtecilik) ve Baş Etme Yöntemleri 128
3.4.1. Fiziki Ortamda Yapılan Sahtecilikler (Card Present Fraud) 128
3.4.2. Sanal Ortamda Yapılan Sahtecilikler (Card Not Present Fraud) 129
3.4.3. İkna ve Mesaj Yolu ile Yapılan Dolandırıcılıklar 130
3.4.4. Oltalama (Phishing) Saldırısı 131
3.4.5. Banka ATM Cihazlarına Kopyalama Düzeneği Yerleştirilmesi 133
3.4.6. Nijeryalı Prens Dolandırıcılığı 134
3.4.7. Borsa Dolandırıcılıkları 135
3.4.8. Sosyal Medyada 'Sponsorlu–Reklamlı Dolandırıcılığı 135
3.5. Banka Dolandırıcılıkları 137
3.5.1. Kredi Hileleri (Loan Frauds) 137
3.5.2. Hesap Hileleri (Account Frauds) 138
3.5.3. Plastik Kart Hileleri (Plastic Card Frauds, Card) 138
3.5.4. Çek Hileleri (Cheque Frauds) 141
3.5.5. Akreditif Hileleri (Letter of Credit Frauds) 142
3.5.6. Bilgisayar ve Elektronik Bankacılık Hileleri (Computer and
e–Banking Frauds) 143
3.5.7. Kara Para Aklama (Money Laundering) 145
3.5.8. Yağmalama (Looting) ve Risk Öteleme (Risk Shifting) 147
3.6. Muhasebe (Mali Tablo) Hileleri 147
3.6.1. Maddi Duran Varlık ve Stoklar Hesabında Yapılan Hileler 147
3.6.2. Kasa ve Banka Hesabında Yapılan Hileler 149
3.6.3. Verilen Çekler Hesabı ve Ticari Alacaklar Hesabında Yapılan Hileler 150
3.7. Kripto Para Dolandırıcılığı 152
3.8. Karaborsa (Kara Piyasa, Black Market) 156
Bölüm 4
FİNANSAL SKANDALLAR
Archegos Capital Skandalı (2021) 160
Wirecard Skandalı (2020–2021) 161
Thodex Skandalı (2021) 163
Vebitcoin Skandalı (2021) 165
Ponzi Arzu ile 20 Milyon TL Dolandırıcılık (2020) 165
Barclays Skandalı (2020) 166
Kamyon Nakliye Devi Celadon’un Muhasebe Skandalı ve Chapter 11 İflası (2019) 167
D. K. Shivakumar ve Kara Para Aklama (2019) 169
Amit Bhardwaj ve Bitcoin Dolandırıcılığı (2019) 169
Haiti’de PetroCaribe Skandalı (2019) 170
CryptoRobo Kripto Para Dolandırıcılığı (2019) 171
Malezya’nın Kalkınma Fonu (1MBD) Skandalı (2019) 172
Türkiye’ye Ponzinin Dönüşü: Çiftlikbank (2018) 174
Kan ve Dolandırıcılık: Theranos Inc Skandalı (2018) 176
Avrupa’nın En Büyük Kara Para Aklama Vakası: Danske Bank (2018) 179
ABD’nin Banka Devi Wells Fargo’nun Hesap Skandalı (2018) 180
Hindistan’ın En Büyük Banka Dolandırıcılığı: Pencap (Punjab) Ulusal Bankası (2018) 182
İngiliz İnşaat Devi Carillion’un Batışı (2018) 183
FİFA’dan UEFA’ya Uzanan Futbol Skandalı (2015) 185
Volkswagen Dizel Emisyon Skandalı (2015) 186
Teknoloji Devi Toshiba’nın Muhasebe Hilesi (2015) 188
ABD’li İlaç Firması Valeant’ın Stok Manüpilasyonu (2015) 189
İngiltere’nin En Büyük Marketler Zinciri Tesco Skandalı (2014) 190
Libor Faiz Oranı ve Libor Skandalı (2012) 191
Beazer Homes Muhasebe Manipülasyonu (2011) 193
Japonya’nın Enronu: Olympus (2011) 193
Hindistan’ın Enronu: Satyam (2009) 195
Dünya Finans Tarihinin En Büyük İflası: Lehman Brothers (2008) 196
Madoff’un Ponzi Oyunu (2008) 198
American International Group ve Zarar Karşılığının Yükseltilmesi (2005) 200
Kanebo Skandalı (2006) 200
Parmalat Skandalı (2003) 201
Worldcom Skandalı (2002) 202
Xerox Skandalı (2002) 203
Imclone System İçeriden Bilgi Ticareti (2002) 204
Galleon Group İçerden Bilgi Ticareti (2001) 205
Enron Skandalı (2001) 206
Global Crossing (2001) 208
Royal Ahold Skandalı (2003) 209
Dot–Com İnternet Balonu (2001) 210
Carme Skandalı (1995) 212
Baring Bank Skandalı (1995) 212
İmar Bankası Skandalı (1994) 214
Hileli İflas Hikayesi: Egebank (1994) 216
Teapot Dome Skandalı (1921) 217
Tarihteki En Büyük Ekonomik Çöküşlerden Biri: Mississippi Balonu 1920 (The Mississippi Bubble) 218
Ekonomi Dünyasındaki İlk Spekülatif Balon: Lale Balonu (Lale Çılgınlığı, Lale Spekülasyonu) 1636 219
Sonuç 223
Kaynaklar 227
Kavramlar Dizini 245 |