İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
ÜÇÜNCÜ BASININ ÖNSÖZÜ 5
İKİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ 7
ÖNSÖZ 9
İÇİNDEKİLER 11
KISALTMALAR 21
GİRİŞ 23
BİRİNCİ BÖLÜM
SAF BAŞKANLIK SİSTEMİ, ABD VE DİĞER LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDEKİ BAŞKANLIK SİSTEMLERİNİN KENDİNE ÖZGÜLÜKLERİ
A. SAF BAŞKANLIK SİSTEMİ 29
1. Başkanlık Sistemi Kavramı 29
2. Sert Kuvvetler Ayrılığı ve Başkanlık Sistemi 31
3. Saf Başkanlık Sistemi–Geniş Manada Başkanlık Sistemi Ayrışması 33
4. Saf Başkanlık Sisteminin Gereklerine İlişkin Farklı Görüşler 35
5. Saf Başkanlık Sisteminin Aslî ve Zorunlu Unsurları Şunlardır 39
a. Hem Başkan’ın hem de Yasama Meclisi’nin Halk Tarafından
Seçilmesi. 39
b. Yürütmenin Yasamanın Güvenine Dayanmaması 41
c. Yürütme Organının Tek Kişiden Oluşması 45
6. Saf Başkanlık Sistemlerinde Mevcut Olan Tâlî Nitelikteki Özellikler 47
a. Başkanın Yasama Organını Fesih Yetkisinin Mevcut Olmaması 47
b. Aynı Kişinin Hem Yasamada Hem de Yürütmede Görev
Alamaması 49
c. Yasama ve Yürütmenin Birbirlerinin Yetki Alanına Müdahale
Etmemeleri 49
B. ABD’DEKİ BAŞKANLIK SİSTEMİNDE, SAF BAŞKANLIK SİSTEMİNİN ASLÎ YA
DA TÂLÎ BAZI ÖZELLİKLERDEN FARKLI OLAN BAZI KENDİNE ÖZGÜ
UYGULAMALAR 50
C. LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE TATBİK EDİLEN BAŞKANLIK
SİSTEMLERİNDE KENDİNE ÖZGÜLÜK ARZ EDEN BENZER VE FARKLI
UYGULAMALAR 58
1. Devletin Federal ya da Üniter Olması 58
2. Devlet Başkanı’nın Başkan ya da Cumhurbaşkanı Olarak İfade Edilmesi 60
3. Başbakanlık Kurumunun Mevcut Olması ya da Olmaması 61
4. Başkan Yardımcılığı 62
5. Devlet Başkanlarının Seçilme Usulleri, Süreleri ve Dönemleri 62
6. Üste Düzey Atamaların Yasamanın Onayına Tabi Olup Olmaması 65
7. Yürütmenin Kanun Gücünde Olan ya da Olmayan Düzenleme Yapma
Yetkisi 66
8. Kabinenin Kolejyal Yapılı Olması ya da Olmaması 68
9. Karşı İmza Kuralının Mevcut Olup Olmaması 69
10. Bütçe Önerisinde Bulunulması 70
11. Devlet Başkanının Partili Olması ya da Olmaması 71
12. Yasama Meclisi’nin Tek ya da İki Meclisli Olması 72
13. Başkan Yardımcısının Yasama Meclisi’ne Başkanlık Etmesi ya da
Etmemesi 73
14. Yürütmenin Kanun Önerisinde Bulunma Yetkisinin Olması ya da
Olmaması 73
15. Yürütmenin Bazı Kereler Yasama Faaliyetlerine Katılması ya da
Katılmaması 75
16. Başkan Yardımcısı ve Bakanların Siyasî Sorumlulukları 77
17. İmpeachment Kapsamında Sorumluluk 80
18. Fesih ve Azil Yetkisinin Mevcut Olup Olmaması 81
19. Devlet Başkanının Veto Yetkisi 85
20. Devlet Başkanı’nın Yurt Dışına Çıkışlarının Yasamanın İznine Tabi
Olması 85
21. Yürütmenin Yetkilerinin Düzenlenme Şekli 86
D. BAŞKANLIK SİSTEMLERİNDEKİ KENDİNE ÖZGÜLÜKLERE İLİŞKİN
DEĞERLENDİRMELER 87
E. LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE DEMOKRATİKLEŞME VE HÜRRİYET
STANDARDI 87
İKİNCİ BÖLÜM
PARLAMENTER SİSTEM TEMELLİ YAŞANAN SORUNLAR VE BAŞKANLIK SİSTEMİ İHTİYACI
A. KOALİSYON TEMELLİ SORUNLAR SEBEBİYLE BAŞKANLIK SİSTEMİ
İHTİYACI 91
1. Genel Olarak Koalisyon Hükümetleri 91
2. Parlamenter Sistemlerin Bir diğer Sorunlu Alanı da Azınlık
Hükümetleridir 103
3. Koalisyon Temelli Yaşanan Bazı Sorunlar 107
a. Koalisyonların Kuruluşu Esnasında Yaşanan Sorunlar 107
b. Nispî Temsil Seçim Sistemi ile Bütünlük İçerisinde Koalisyonların
Kurulmasında Aşırı Partilerin Dayatmalarına Mahkûmiyetin
Ortaya Çıkması 110
c. Hükümet Programlarında Bütünlük ve Disiplinin Sağlanamaması 112
d. Koalisyonların Siyasî İstikrarsızlığa ve Etkin Olmayan Yönetime
Sebep Olması 113
e. İstikrarlı ve Uzun Vadeli Hükümet Politikalarının
Uygulanamaması 116
f. Bütçe Disiplininin Kaybolması, Harcamalarda Ölçüsüzlüğün
Artması 118
g. Koalisyon İçi İhtilaflar Sebebiyle Hükümetin Sürekli Yıkılma
Tehlikesi ile Karşı Karşıya Kalması 118
h. Etkin Siyasi Kararların Zamanında Alınamaması 119
ı. Cumhurbaşkanı–Başbakan–Koalisyon Ortakları Temelli Çatışmalar 121
i. Hükümetin Başarısızlığı Durumunda Siyasî Sorumlunun
Bulunamaması 121
j. Kanunların Çıkarılmasında Yaşanabilen Sorunlar 122
k. Benzer Durumların Başkanlık Rejimlerinde Yaşanmaması 122
B. TÜRKİYE’DE YAŞANAN KOALİSYONLARIN ORTAYA ÇIKARDIĞI SORUNLAR 123
C. TÜRKİYE’DEKİ UYGULAMALARIN PARLAMENTER SİSTEMİN SEMBOLİK
YETKİLİ CUMHURBAŞKANI İLKESİ İLE UYUMLULUĞU SORUNU VE İKİ
BAŞLI YÜRÜTME 131
1. Genel Olarak Parlamenter Sistemin Gerekleri 131
2. İki Başlı Yürütme: İcraî Yetkilerle Mücehhez ve Siyasî Etkinliği Olan
Başbakan ve Bakanlar Kurulu ve Sembolik Yetkili Cumhurbaşkanı 133
3. Türkiye’deki Uygulamaların Parlamenter Rejimin “Sembolik Yetkili
Cumhurbaşkanı” İlkesi ile Uyumluluğu Sorunu 149
4. 1924 Anayasası Dönemi 149
a. Mustafa Kemal’in Cumhurbaşkanlığı Dönemi 154
b. İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı Dönemi 165
c. DP İktidarı ve Celal Bayar’ın Cumhurbaşkanlığı Dönemi 168
5. 1961 Anayasası Dönemi 170
6. 1982 Anayasası Dönemi Uygulamaları 176
a. Cumhurbaşkanı Kenan Evren Dönemi 182
b. Turgut Özal Dönemi 183
c. Süleyman Demirel Dönemi 191
d. Ahmet Necdet Sezer Dönemi 194
e. Abdullah Gül ve Recep Tayyip Erdoğan Dönemleri 199
7. Türkiye’de Yaşanan İki Başlılıkla Alakalı Genel Değerlendirme 200
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE BAŞKANLIK SİSTEMİ
A. TÜRKİYE’DE BAŞKANLIK SİSTEMİ YÖNÜNDEKİ TALEPLERİN ORTAYA
ÇIKMASI 207
B. 1982 ANAYASASI’NIN İLK METNİNDE HÜKÜMET SİSTEMİ 215
C. TÜRKİYE’DE HÜKÜMET SİSTEMİ DEĞİŞİKLİĞİ SAĞLAYAN 2017 ANAYASA
DEĞİŞİKLİĞİ 215
D. DEVLETİN TEMEL YAPISI VE BAZI ÖZELLİKLERİ 217
1. Devletin Üniter Yapısı 217
2. Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Demokratik Niteliği 217
3. Türkiye’deki Yeni Sistemin Başkanlık ya da Cumhurbaşkanlığı Sistemi
Oluşu 218
E. 1982 ANAYASASINDA DEVLETİN TEMEL ORGANLARI 225
F. YÜRÜTME FONKSİYONU VE ORGANI 226
G. CUMHURBAŞKANI’NIN SEÇİLMESİ 228
1. Cumhurbaşkanlığı Seçilme Yeterliği ve Aday Olma Süreci 229
2. Cumhurbaşkanının Seçilmesi Süreci 229
3. Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin Yapıldığı Haller 232
a. Cumhurbaşkanı’nın Normal Görev Süresinin Dolması 232
b. Seçimlerin TBMM Tarafından Yenilenmesi Kararının Alınması 232
c. Seçimlerin Cumhurbaşkanı Tarafından Yenilenmesi Kararının
Alınması 232
d. Cumhurbaşkanlığı Makamının Herhangi bir Sebeple Daimî Olarak
Boşalması 233
4. Cumhurbaşkanı’nın Görevini Sona Erdiren Haller 233
5. Cumhurbaşkanlığına Vekâlet 234
6. Cumhurbaşkanı’nın Görev ve Yetkileri 235
a. Cumhurbaşkanı’nın Sahip Olduğu Genel Yürütme Yetkisi ve
Görevi 236
b. Cumhurbaşkanı’nın Temsil, Anayasanın Tatbik Edilmesini, Devlet
Organlarının Düzenli ve Uyumlu Çalışmasını Temin Etme Yetki ve
Görevleri 236
7. Cumhurbaşkanı’nın Yasama Faaliyetlerine Yönelik Dolaylı Etkilemeleri 240
H. CUMHURBAŞKANI YARDIMCILIĞI VE BAKANLARIN ATANMASI, İŞLEVLERİ 243
1. Cumhurbaşkanı Yardımcıları 243
2. Bakanlıkların Kurulması ve Bakanların Atanması 246
3. Yürütme Yetkisinin Bakanlarla Birlikte Yerine Getirilmesi 248
İ. ÜST DÜZEY KAMU GÖREVLİLERİNİN ATANMASI 251
J. CUMHURBAŞKANI, CUMHURBAŞKANI YARDIMCILARI VE BAKANLARIN
SORUMLULUKLARI 252
1. Cumhurbaşkanı’nın Siyasî Sorumlulukları 252
2. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Siyasî Sorumluluğu 255
3. Cumhurbaşkanının Cezaî Sorumluluğu. 256
4. Cumhurbaşkanı’nın Hukukî Sorumluluğu 263
5. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Cezaî Sorumlulukları 267
6. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Hukukî Sorumlulukları. 271
K. CUMHURBAŞKANININ TARAFSIZLIĞI MESELESİ 272
L. YÜRÜTMENİN İŞLEM VE FİİLLERİ 279
1. Cumhurbaşkanı’nın İşlemlerinde “Karşı İmza” Kuralının Mevcut
Olmaması 279
2. Cumhurbaşkanı’nın Bireysel İşlemleri ve Düzenleyici İşlemleri 279
M. YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ 280
1. Yasama Yetkisinin Aslîliği, Yürütme Yetkisinin Türev Oluşu ve
İstisnaları 280
2. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (CBK) 285
a. Olağan Dönem KHK’lar ve Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri (CBK) 286
b. Olağan Dönem CBK’ları 288
c. Anayasa’nın 104/17. Fıkrası Kapsamında CBK’lar 289
d. Yasama İşlemleri ile CBK’ların Etkisizleştirilmesi 297
e. Anayasa’da CBK ile Düzenleneceği Açıkça Belirtilen Alanlar 298
f. Yürütme Lehine Mahfuz Düzenleme Alanı Kavramı 301
g. Mahfuz Düzenleme Alanına İlişkin Doktrindeki Tartışmalar. 303
h. Anayasa’da Açıkça CBK ile Düzenleneceği Belirtilen Dört Konuda
Çıkarılacak CBK’lara İlişkin Mahfuz Düzenleme Alanı Nitelemesine
İlişkin Kanaatimiz 309
ı. Olağan Dönem CBK’larının Normlar Hiyerarşisindeki Yeri 316
j. Anayasa’da Hem Kanunla Hem de CBK ile Düzenleneceği
Belirtilen Durumlar 322
k. Olağan Dönem CBK’ların Yargısal Denetimi 322
l. OHAL Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri. 323
3. Yönetmelikler 328
4. Yürütme Organının Diğer Düzenleyici İşlemleri: Adsız İşlemler 329
5. Cumhurbaşkanlığının Uygulama ve Bireysel Kararları. 330
N. YASAMA ORGANI VE FONKSİYONU 331
1. Yasama Yetkisi 331
2. TBMM Üye Sayısı, Yasama Yılı ve Seçim Dönemi 331
3. Milletvekillerinin Seçimi 332
a. Seçim Sistemi 332
b. Seçim İttifakı 333
c. Milletvekili Seçilme Yeterliği 334
d. Seçmen Olabilmenin Anayasal Şartları Şunlardır 336
4. TBMM Seçimleri Aşağıdaki Hallerde Yapılır 336
a TBMM’nin Seçim Döneminin Sona Ermesi 336
b. Seçimlerin Yenilenmesi 336
c. TBMM’de Erken Seçim Kararı Alınması 337
d. TBMM Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi 337
e. Genel Seçimlere Bir Yıl ya da Daha Az Bir Sürenin Kaldığı
Dönemde Cumhurbaşkanlığı Makamının Daimî Olarak Boşalmış
Olması 338
5. Seçimlerin Ertelenmesi 338
6. TBMM’nin Toplanması ve Tatili 338
7. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı 339
O. YASAMA FONKSİYONU, TBMM’NİN GÖREV VE YETKİLERİ 340
1. Yasama Yetkisi ve Kapsamı 340
2. Yasama Yetkisinin Özellikleri 340
a. Yasama Yetkisinin Genelliği 340
b. Yasama Yetkisinin Aslîliği (İlk–elliği) 342
c. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği 344
Ö. YASAMA İŞLEMLERİ 345
1. Parlamento Kararları ve Kanunları Koymak, Kaldırmak ve Değiştirmek 345
2. Kanunların Veto Edilmesi ya da Yayımlanması 347
P. BİLGİ EDİNME VE YÜRÜTMEYİ DENETLEME 350
1. Yazılı Soru 351
2. Genel Görüşme 352
3. Meclis Araştırması 353
R. ÇIKARILMASI ÖZEL USULLERE BAĞLANMIŞ BAZI YASAMA İŞLEMLERİ 354
1. Bütçe ve Kesin Hesap Kanununun Önerilmesi ve Kabulü 354
a. Bütçe Kanununun Önerilmesi ve Kabulü 354
b. Kesin Hesap Kanunu: 356
2. Milletlerarası Antlaşmaların Onaylanmasını Uygun Bulmak 357
3. Genel ve Özel Af İlanına Karar Vermek 359
4. Savaş İlanı ve TSK’lerinin Kullanılmasına İzin Vermek 359
5. Anayasaya Göre TBMM’nin Diğer Bazı Görev ve Yetkileri Şunlardır 360
S. YARGI ORGANI VE FONKSİYONU 361
1. Hukuk Devleti 361
2. Yargı Bağımsızlığı 363
3. Yargının Tarafsızlığı 366
4. Hâkim Teminatı 370
Ş. YARGI KOLLARI (DÜZENİ) VE YÜKSEK MAHKEMELER 371
1. Yargı Yetkisi ve Yargı Kolları 371
a. Adlî Yargı, Bölge Adliye Mahkemeleri ve Yargıtay 372
b. İdarî Yargı, Bölge İdare Mahkemeleri ve Danıştay 374
c. Askerî Yargı 378
2. Uyuşmazlık Mahkemesi 378
3. Sayıştay 379
4. Seçim Yargısı ve Yüksek Seçim Kurulu (YSK) 380
5. Anayasa Mahkemesi (AYM) 381
6. Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) 386
T. TÜRKİYE’DE VE ABD’DE BAŞKANLIK SİSTEMİNDE DENGELER VE FRENLER MEKANİZMASI 389
U. TÜRKİYE’DEKİ BAŞKANLIK SİSTEMİ DE DÂHİL GENEL YÖNETİM
SİSTEMİNİN ABD’DEKİ SİSTEMDEN FARKLILIK ARZ EDEN YÖNLERİ. 400
Ü. TÜRKİYE’DEKİ BAŞKANLIK SİSTEMİ DE DÂHİL GENEL YÖNETİM SİSTEMİ
İLE ABD’DEKİ SİSTEMİN BENZEŞEN YÖNLERİ 408
V. 2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ İLE ABD BAŞKANLIK SİSTEMİNE İLİŞKİN BİR
DEĞERLENDİRME 409
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DEKİ BAŞKANLIK SİSTEMİNE YÖNELİK ELEŞTİRİLER VE DEĞERLENDİRMELER
A. BAZI ELEŞTİRİLEN KONULARA İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER 411
1. Cumhurbaşkanının Ülkeyi Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ile
Yöneteceği Yönündeki Eleştiriler. 411
2. Cumhurbaşkanının ve Kabinenin Hiçbir Siyasî Sorumluluğunun
Mevcut Olmadığı ev Cezaî Sorumluluğunun da İhtimal Dışı Kıldığı
Yönündeki Eleştiriler 420
3. Seçimlerin Birlikte Yapılması: Bölünmüş Hükümetler Döneminde
Sistem Kilitlenecek, Cumhurbaşkanı ile Meclis Uyumu Kuvvetler
Ayrılığını Bitirecek 424
4. Seçimlerin Yenilenmesi 437
5. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Ortadan Kalkacağı Yönündeki
Eleştiriler 451
a. HSK’ya İlişkin Eleştiriler Konusunda Değerlendirmeler 457
b. AYM Hakkında Yapılan Eleştirilere İlişkin Değerlendirmeler 469
c. Yargı Temelli Sorunların Daha Başka Köklü Temelleri 476
6. Sahici Manada Kuvvetler Ayrılığının Sağlanamayacağı Yönündeki
Eleştiriler 481
7. Hükümet Sistemleri Kuvvetler Ayrılığı İlişkisi 482
8. Cumhurbaşkanının Partili Olabilmesi ve Tarafsızlığı Meselesi 487
a. Demokratik Rejimlerde Devlet Başkanı’nın Partilerle İlişkisi ve
Tarafsızlığı 489
b. Türkiye’de Geçmiş Yıllarda Cumhurbaşkanı ile Partiler Arasındaki
İlişkiler 495
c. 2017 Anayasa Değişikliği ile Partili Cumhurbaşkanı Yolunun
Açılmış Olması 498
d. Partili Cumhurbaşkanlığını Lüzumlu Kılan Gereklilikler 499
e. Milletvekillerini ve TBMM’yi Güçlendirici Yönde Öneriler 501
9. Üniter Yapı Yerine Federal Yapının Getirileceği 503
10. Türkiye’de Başkanlık Sisteminin, Diktatörlük veya Otoriterizme
Dönüşmesi 505
11. Cumhurbaşkanı Tarafından Yapılan Atamaların TBMM’nin Onayına
Tabi Olmaması 512
12. Yeni Sistemde Bütçe Kanununa İlişkin Hükümlere Yönelik Eleştiriler 518
a. Başkanlık Sisteminin Uygulandığı Bazı Ülkelerdeki Uygulamalar 519
b. 2017 Değişikliği ile Getirilen Düzenleme Hakkında
Değerlendirmeler 523
B. 2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ İLE BENİMSENEN HÜKÜMET SİSTEMİNİN
BAŞKANLIK YA DA BİR BAŞKA HÜKÜMET SİSTEMİ OLDUĞUNA DAİR
DEĞERLENDİRMELER 527
C. BAŞKANLIK, BAŞKANCI YA DA DELEGASYONCU (DELEGATİF) BAŞKANLIK
SİSTEMİ 528
D. TÜRKİYE’DEKİ HÜKÜMET SİSTEMİNE DAİR DEĞERLENDİRMELER 531
SONUÇ 537
KAYNAKÇA 543 |