İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Kısaltmalar 17
Giriş 19
Birinci Bölüm
ADİL YARGILAMA İLKESİNE İLİŞKİN TEMEL BİLGİLER VE
ADİL YARGILAMA İLKESİNİN TARİHİ GELİŞİMİ
I. GENEL ÇERÇEVE 23
II. ADİL YARGILAMA İLKESİNE İLİŞKİN TEMEL BİLGİLER 23
A. Adil Yargılama Kavramı 23
B. Adil Yargılama İlkesinin Kapsamı 28
C. Adil Yargılama İlkesinin Unsurları 29
III. ADİL YARGILAMA İLKESİNİN TARİHÇESİ 30
A. Genel Olarak 30
B. İlk Çağ’daki Gelişmeler 31
C. Orta Çağ’daki Gelişmeler 34
Ç. Roma Hukuku’ndaki Gelişmeler 36
1. Genel Olarak 36
2. Eski Hukuk Devri 37
3. Klâsik Hukuk Devri 39
4. Klâsik Sonrası (Postklâsik) Hukuk Devri 40
D. Adil Yargılama İlkesini Düzenleyen Tarihi Belgeler 42
1. Genel Olarak 42
2. Magna Carta Libertatum (Büyük Özgürlük Fermanı) 43
3. Alman Köylülerinin Mektupları 45
4. Haklar Dilekçesi 45
5. Habeas Corpus Act 46
6. Haklar Bildirisi (Bill Of Rights) 47
7. İhanet Suçu Yargılaması Kanunu 48
8. Act Of Settlement (İskân Kanunu) 48
9. Virginia Haklar Bildirgesi 49
10. Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi 49
E. Uluslararası Belgelerde Adil Yargılanma Hakkı 51
1. Genel Olarak 51
2. Birleşmiş Milletler Örgütü’nün Çalışmaları 51
a. Genel Olarak 51
b. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 52
c. Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi (1966 İkiz Sözleşmesi) 53
3. Avrupa’da Yürütülen Çalışmalar 54
a. Genel Olarak 54
b. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 55
c. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı ve Teşkilâtı 57
4. Evrenselleşme Sürecinde Bölgesel Gelişmeler 58
IV. İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK HUKUKU’NDA ADİL YARGILAMA İLKESİ 59
A. Genel Olarak 59
B. Adalet ve Kanun Hâkimiyeti 60
C. Ceza Hukuku 62
Ç. Yargılama ve Adil Yargılamaya Ait İlkeler 64
İkinci Bölüm
KLÂSİK DÖNEM OSMANLI CEZA HUKUKU SİSTEMİNDE
ADİL YARGILAMA İLKESİ
I. GENEL ÇERÇEVE 67
II. KLÂSİK DÖNEM OSMANLI CEZA YARGILAMASI İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 68
A. Genel Açıklama 68
B. Osmanlı Ceza ve Ceza Yargılaması Hukukunun Kaynakları 70
1. Genel Olarak 70
2. Şer’i Kaynaklar 70
3. Örfî Kaynaklar 72
C. Osmanlı Ceza Muhakemesi Sistemi 73
Ç. Osmanlı Ceza Yargılamasının Amacı 74
D. Osmanlı Şer’iyye (Kadı) Mahkemelerinde Ceza Yargılaması 76
1. Genel Olarak 76
2. Ceza Yargılamasının Şartları 79
3. Soruşturma 80
4. Yargılama ve Hüküm 82
E. Divân–ı Hümayûn’da Ceza Yargılaması 87
1. Genel Olarak 87
2. Yargılama Usûlü 88
F. Osmanlı Hukuku’nda Özel Yargılama Usûlleri 90
1. Genel Olarak 90
2. Askerîlerin Yargılanmasındaki Usûl 91
3. Gayrimüslimlerin Yargılanmasındaki Usûl 94
4. Seyyid ve Şeriflerin Yargılanmasındaki Usûl 95
5. Kapitülasyonların Getirdiği Özel Usûller 95
a. Genel Olarak 95
b. Aynı Tâbiiyette Olanlar Arasında 97
c. Farklı Tâbiiyette Olanlar Arasında 98
ç. Osmanlılar ile Yabancılar Arasında 99
III. KLÂSİK DÖNEM OSMANLI CEZA HUKUKU’NDA ADİL YARGILAMA İLKESİ 101
A. Genel Açıklama 101
B. Osmanlı Devleti’nde Adalet Geleneği ve Osmanlı Yargılama Hukuku’nda Adalet İlkesi 104
1. Genel Olarak 104
2. İslam Hukuku’nda Adalet ve Eşitlik İlkeleri 105
3. Osmanlı Devleti’nde Adalet Geleneği 112
4. Osmanlı Hukuku’nda Adalet ve Eşitlik İlkeleri 114
C. Kanunîlik İlkesi 119
1. Genel Olarak 119
2. Had ve Kısas Suçlarında Kanunîlik İlkesi 121
3. Tazir Suçlarında Kanunîlik İlkesi 123
a. Tazir Suçunun Tanımı 123
b. Tazir Suçlarında Kanunîlik İlkesinin Geçerliliği 124
c. Osmanlı Sisteminde Siyaset Cezaları ve Kanunîlik İlkesi 126
4. Kanunîlik İlkesinin Sonuçları 131
a. Kıyas Yasağı 131
b. “Geçmişe Etkili Olmama” Kuralı 132
(1) İslam Hukuku’nda “Geçmişe Etkili Olmama” Kuralı 132
(2) Osmanlı Hukuku’nda “Geçmişe Etkili Olmama” Kuralı 134
Ç. Suç ve Cezada Orantılılık 134
D. Mahkemeye Başvurma Hakkı 137
1. Genel Olarak 137
2. Kişi Bakımından Mahkemeye Başvurma Hakkı 138
3. Suçlar Bakımından Mahkemeye Başvurma Hakkı 139
a. Genel Olarak 139
b. Takibi Şikâyete Bağlı Suçlar Bakımından Mahkemeye Başvurma Hakkı 139
c. Kovuşturmanın Kamusallığı İlkesi’nin Suçların Takibine Etkisi 141
ç. Kamu Haklarına Yönelik Suçlar Bakımından Mahkemeye Başvurma Hakkı 143
4. Osmanlı Hukuku’nda Hak Arama Hakkı 144
E. Yargılamanın Kadı Tarafından Yapılması, İstiklâl–i Mahkeme ve Bîtaraflık İlkesi (Kanunla Kurulmuş Bağımsız ve Tarafsız Mahkeme Önünde Yargılanma Hakkı) 145
1. Genel Olarak 145
2. Yargılamanın Kadı Tarafından Yapılması 146
3. Adil Bir Yargılama İçin Kadıda Bulunması Gereken Nitelikler 150
4. “Kadı Kararı Olmadan Kimsenin Cezalandırılamayacağı” İlkesi 153
5. İstiklâl–i Mahkeme/Muhakeme İlkesi (Yargı Bağımsızlığı İlkesi) 155
a. Genel Olarak 155
b. İslam Hukuku’nda Yargı Bağımsızlığı İlkesi 155
c. Osmanlı Hukuku’nda Yargı Bağımsızlığı İlkesi 156
ç. Osmanlı Devleti’nde Kadıların Denetimi 161
d. Osmanlı Devleti’nde Kadıların Azil Usûlü ve Görev Teminâtı 164
e. Bağımsızlık İlkesinin Sağlanabilmesi İçin Kadıda Bulunması Gereken Şartlar 166
6. Bîtaraflık İlkesi (Tarafsız Yargılama İlkesi) 167
a. Genel Olarak 167
b. Osmanlı Devleti’nde Kadıların Tarafsızlığını Sağlamak İçin Alınan Tedbirler 167
c. Tarafsızlık İlkesinin Sağlanabilmesi İçin Kadıda Bulunması Gereken Nitelikler ve Tarafsızlığı Zedeleyebilecek Durumlar 169
F. Berâet–i Zimmet İlkesi (Mâsumiyet Karinesi) 173
1. Genel Olarak 173
2. İslam Hukuku’nda Berâet–i Zimmet İlkesi 173
3. Osmanlı Hukuku’nda Berâet–i Zimmet İlkesi 175
G. “Şek ile Yakîn Zâil Olmaz” İlkesi (Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi) 178
1. Genel Olarak 178
2. “Şek” ile “Yakîn” Kavramları 179
3. Had ve Kısas Suçları Bakımından 180
4. Tazir Suçları Bakımından 182
Ğ. Cezaların Şahsîliği İlkesi 183
1. Genel Olarak 183
2. Âkile ve Cezaların Şahsîliği 185
3. Kasâme ve Cezaların Şahsîliği 188
a. İslam Hukuku’nda Kasâme 188
b. Osmanlı Hukuku’nda Kasâme 190
4. Para Cezaları ve Cezaların Şahsîliği İlkesi 191
H. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı 192
1. Hakkaniyete Uygun Yargılanma ve Dürüstlük Kuralı İlişkisi 192
2. Dürüstlük Kuralının Yargılama Hukukundaki Yeri 194
a. Genel Olarak 194
b. Taraflar Bakımından Dürüstlük Kuralının Uygulanması 194
c. Hâkim Bakımından Hakkaniyetle Hükmetme 195
ç. Mahkeme Görevlileri Bakımından Dürüstlük Kuralının Uygulanması 197
d. Şahitler Bakımından Dürüstlük Kuralının Uygulanması 197
I. Aleniyet İlkesi (Alenî Yargılanma Hakkı) 201
1. Genel Olarak 201
2. İslam Hukuku’nda Aleniyet İlkesi 201
3. Osmanlı Hukuku’nda Aleniyet ve Kamu Vicdânı 201
4. Şühudü’l–hâl Kurumunun Aleniyet İlkesinin Sağlanmasındaki Yeri 203
5. Yargılama Mahallinin Aleniyet İlkesinin Sağlanmasındaki Yeri 205
İ. Muhakemede Çabukluk ve Ucuzluk İlkesi (Makûl Süre İçerisinde Yargılanma Hakkı) 206
1. Genel Olarak 206
2. İslam Hukuku’nda Çabukluk ve Ucuzluk İlkesi 207
3. Osmanlı Hukuku’nda Çabukluk ve Ucuzluk İlkesi 207
4. Osmanlı Hukuku’nda Yargılamanın Gecikmemesi İçin Alınan Tedbirler 209
J. Sanığa Tanınan Asgarî Hak ve Güvenceler 210
1. Genel Olarak 210
2. Osmanlı Hukuku’nda Sanık Kavramı 211
3. Sanık Beyanı ve Beyanın Alınması 213
4. Sanık Hakları 215
a. Genel Olarak 215
b. Ahz ü Kabz (Yakalama) ve Ahz ü Kabz Halinde Sanık Hakları 215
c. Habs–i İhtiyâtî (Tutuklama) ve Habs–i İhtiyâtîde Sanık Hakları 218
(1) İslam Hukuku’nda Tutuklama 218
(2) Osmanlı Hukuku’nda Tutuklama 220
ç. İşkence (Örf–î Maruf) ve Onur Kırıcı Muamelelere Tabi Olmama Hakkı 224
(1) Genel Olarak 224
(2) Doktrinde İşkence 225
(3) Uygulamada İşkence 227
d. Osmanlı Ceza Yargılamasına Özgü Bir Kurum “Kefalet” 230
e. Sanığın Bizzat veya Vekili Aracılığıyla Savunma Hakkı 233
(1) Genel Olarak 233
(2) Sanığın Bizzat Savunma Hakkı 234
(3) Vekil Aracılığıyla Savunma Hakkı ve Osmanlı’da Vekillik Uygulaması 235
(i) Genel Olarak 235
(ii) İslam Hukuku’nda Vekillik 235
(iii) Osmanlı Hukuku’nda Vekillik 238
f. Duruşmada Hazır Bulunma Hakkı 241
g. Gıyapta Yargılama Yasağı 242
ğ. Tercümandan Yararlanma Hakkı 244
h. Şüpheliye veya Sanığa Tanınan Diğer Haklar 245
IV. KLÂSİK DÖNEM’İN GENEL DEĞERLENDİRMESİ 246
Üçüncü Bölüm
TANZİMAT DÖNEMİ OSMANLI CEZA HUKUKUNDA
ADİL YARGILAMA İLKESİ
I. GENEL ÇERÇEVE 249
II. TANZİMAT DÖNEMİ’NDE OSMANLI CEZA YARGILAMASI İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 250
A. Genel Açıklama 250
B. Yargı Teşkilâtındaki Gelişmeleri ve Ceza Yargılamasına Hâkim Olan İlkelerin Hukukî Metinlerde Yer Almasını Zorunlu Kılan Sebepler 253
1. Genel Olarak 253
2. Kanunlaştırma Hareketleri 255
3. Geleneksel Yargı Teşkilâtının Yetersiz Kalması 258
4. Batılı Ülkelerin Baskıları 258
5. Yeni Gelişmeler Karşısında Eğitim Sisteminin Yetersiz Kalması 261
6. Adalet İlkesine Aykırı Uygulamaların Çoğalması 264
a. Genel Olarak 264
b. Osmanlı’da Adâletnâme Geleneği 264
c. Klâsik Dönem’deki Adâletnâmelerde Yer Alan Hukuka Aykırı Uygulamaların Tanzimat Dönemi Düzenlemelerine Etkileri 265
C. Tanzimat Dönemi Yargı Teşkilâtının İkili Yapısı 268
Ç. Tanzimat Dönemi Ceza Yargılaması Hukukunda İkili Yapı 271
III. TANZİMAT DÖNEMİ DÜZENLEMELERİNDE ADİL YARGILAMAYA İLİŞKİN İLKELER 273
A. Genel Açıklama 273
B. Hak Arama Özgürlüğü 277
C. “Yargılamasız Kimseye Ceza Verilemez” İlkesi 279
Ç. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı İlkesi 281
1. Genel Olarak 281
2. Yargı Bağımsızlığı İlkesi 284
3. Tarafsızlık İlkesi 290
4. Yargı Denetimi Bağlamında Hükmün Temyizi 296
D. Kanunîlik İlkesi 297
1. Genel Olarak 297
2. Anayasal Belgelerde Kanunîlik İlkesi 299
3. Tanzimat Dönemi Ceza Kanunlarında Kanunîlik İlkesi 299
a. 1840 Tarihli Ceza Kanunu’nda Kanunîlik İlkesi 299
b. 1851 Tarihli Kanun–ı Cedid’de Kanunîlik İlkesi 302
c. 1858 Tarihli Ceza Kanunu’nda Kanunîlik İlkesi 303
E. Eşitlik İlkesi 306
1. Genel Olarak 306
2. Tanzimat Fermanı’nda Eşitlik İlkesi 307
3. Ceza Kanunlarında Eşitlik İlkesi 307
4. Islahat Fermanı’nda Eşitlik İlkesi 309
5. Kanun–ı Esasî’de Eşitlik İlkesi 310
F. Cezaların Şahsîliği İlkesi 311
G. Masumiyet Karinesi 312
Ğ. “Şek ile Yakîn Zâil Olmaz” (Şüpheden Sanık Yararlanır) İlkesi 316
H. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı 317
I. Aleniyet İlkesi 322
İ. Makûl Sürede Yargılanma Hakkı 323
J. Sanık Hakları 326
1. Genel Olarak 326
2. Tutuklamada Sanık Hakları 327
3. Savunma Hakkı 330
4. Gıyapta Yargılama Yapılmaması 333
5. Tercüman Yardımından Yararlanma Hakkı 335
6. İşkence Yasağı 336
IV. TANZİMAT DÖNEMİ’NİN GENEL DEĞERLENDİRMESİ 338
Sonuç 343
Kaynakça 347
Kavramlar Dizini 365
Yazar Hakkında 369 |