İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 11
GİRİŞ 21
YAPAY ZEKÂ ÇAĞINA GİRERKEN! 21
BİRİNCİ BÖLÜM
YAPAY ZEKÂYI ANLAMAK
1.1. TANIM ARAYIŞINDA BİR ARAŞTIRMA ALANI 30
1.1.1. Tanımlar 30
1.1.2. Hukuki Tanım 34
1.2. İLGİLİ KAVRAMLAR 38
1.2.1. Yapay Zekâ Sistemi (AI system) 39
1.2.1.1. Yapay Zekâ Sistemlerinin Mimarisi 40
1.2.1.2. Yapay Zekâ Sistemlerinin Genel Özellikleri 41
1.2.1.3. Yapay Zekâ Sistemlerinin Geliştirilmesinde
Temel Yaklaşımlar 42
1.2.2. Yapay Zekâ Sistemi Yaşam Döngüsü (AI System
Lifecycle) 45
1.2.3. Yapay Zekâ Uygulaması (AI application) 47
1.2.4. Yapay Zekâ Bilgisi (AI Knowledge) 48
1.2.5. Yapay Zekâ Aktörleri (AI actors) 49
1.2.6. Yapay Sinir Ağları (Artificial Neural Networks) 49
1.2.7. Hukukta Yapay Zekâ (AI in law) 50
1.3. TERİMİN KÖKENİ VE İTİRAZLAR 51
1.3.1. Terimin Kökeni 51
1.3.2. İtirazlar 52
1.4. YAPAY ZEKÂ BİLİMİ VE ALT DALLARI 55
1.4.1. Yapay Zekâ Bilimi 55
1.4.2. Yapay Zekâ Biliminin Alt Dalları 59
1.4.2.1. Makine Öğrenimi (Machine Learning) 60
1.4.2.2. Derin Öğrenme (Deep Learning) 63
1.4.2.3. Doğal Dil İşleme (Natural Language
Processing (NLP) 65
1.4.2.4. Uzman Sistemler (Expert Systems) 66
1.4.2.5. Robot ve Robotik (Robot and Robotics) 68
1.4.2.6. Bilgisayarlı Görü (Computer Vision) 70
1.4.2.7. Ajan Tabanlı Sistemler (Agent–based
Systems) 71
1.4.2.8. Üretken Çekişmeli Ağlar (Generative
Adversarial Networks/ GAN) 72
Okuma Parçası 1: ChatGBT’nin Geliştirilmesi Aşamasında
Mevlana Şiiri Testi 73
İKİNCİ BÖLÜM
YAPAY ZEKÂ DEVRİMİ
2.1. GENEL OLARAK 76
2.2. İLGİLİ KAVRAMLAR 88
2.2.1. Algoritma (Algorithm) 88
2.2.2. Veri ve Büyük Veri (Data and Big Data) 90
2.2.3. Nesnelerin İnterneti (Internet of things (IoT) 92
2.2.4. Teknolojik Yakınsama (Technological Convergence) 93
2.3. YAPAY ZEKÂ TÜRLERİ 94
2.3.1. Gelişmişlik Düzeyine Göre 94
2.3.1.1. Zayıf Yapay Zekâ (Artificial Narrow/Week
Intelligence (ANI) 94
2.3.1.2. Genel Yapay Zekâ (Artificial General
Intelligence (AGI) 96
2.3.1.3. Süper Yapay Zekâ (Artificial Super
Intelligence (ASI) 98
2.3.2. Yaratıcılık Niteliğine Göre 98
2.3.2.1. Üretken Yapay Zekâ (Generative Artificial
Intelligence /GAI) 98
2.3.2.2. Ayırt Edici Yapay Zekâ (Discriminative AI) 102
2.3.3. Etik Açıdan Yapay Zekâ 102
2.3.3.1 Güvenilir Yapay Zekâ (Secure Artificial
Intelligence) 103
2.3.3.2. Sorumlu Yapay Zekâ (Responsible Artificial
Intelligence) 104
2.3.2.3. Şeffaf ve Açıklanabilir Yapay Zekâ
(Transparent and Explainable Artificial
Intelligence) 105
2.3.4. Risk Temelli Sınıflandırma 106
2.4. GÜNLÜK HAYATTA YAPAY ZEKÂ 108
2.4.1. Online Alışveriş ve Reklam 109
2.4.2. Online Araştırma 109
2.4.3. Kişisel Dijital Asistanlar 110
2.4.4. Otomatik Çeviri 111
2.4.5. Evler, Şehirler ve Bağlantılı Altyapılar 112
2.4.6. Araçlar 112
2.4.7. Siber Güvenlik 113
2.4.8. Dezenformasyona Karşı Mücadele 113
2.4.9. Yapay Zekânın Diğer Kullanım Örnekleri 114
2.5. YAPAY ZEKÂ PAZARI 117
2.5.1. ABD–Çin Rekabeti 117
2.5.2. Ekonomik Büyüklüğü ve Geleceği 119
2.5.3. Pazarın Popüler Yapay Zekâları 121
2.6. YAPAY ZEKÂNIN GELECEĞİ 126
2.6.1. İlerlemeler 126
2.6.2. Sorunlar 127
2.6.3. Gelecek Öngörüleri 130
2.6.4. Riskler 132
2.6.5. Yapaya Zekâ Neden Hata Yapar? 134
2.6.6. Yapay Zekâ: İklim Değişikliğiyle Mücadelede
Fırsatlar ve Çevresel Maliyetler 136
2.6.7. Yapay Zekâ: Güvenlik Alanındaki Fırsatlar ve
Tehditler 138
Okuma Parçası 2: Google, “Robot Anayasası” Hazırladı 144
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YAPAY ZEKÂ ETİĞİ: ETİK AYNASINDAN İNSAN – MAKİNE ETKİLEŞİMİ
3.1. GENEL OLARAK 148
3.2. YAPAY ZEKÂ ETİĞİ VE TÜRLERİ 157
Tablo 1: YZ Etikleri Sentetik Tablosu 160
3.3. SİVİL VE ÖZEL GİRİŞİMLERİN BİLDİRİLERİ 163
3.3.1. Asilomar Yapay Zekâ İlkeleri (2017) 163
3.3.1.1. Hazırlık Süreci 163
3.3.1.2. Kapsamı 163
3.3.2. Yapay Zekânın Sorumlu Bir şekilde Geliştirilmesi
İçin Montreal Bildirgesi(2018) 166
3.3.2.1. Hazırlık Süreci 166
3.3.2.2. Hedefler 167
3.3.2.3. İlkeler 167
3.3.2.4. İlkelerin Yorumlanması 168
3.3.2.5. Bildirgenin Muhatapları 170
3.3.3. Makine Öğrenimi Sistemlerinde Eşitlik ve Ayrımcılık
Yapmama Hakkının Korunması Toronto Bildirgesi 170
3.3.3.1. Hazırlık Süreci 170
3.3.3.2. Kapsamı 171
3.3.3.3. Bildirgenin Konu Başlıkları 172
3.4. ULUSLARARASI KURULUŞLAR VE YAPAY ZEKÂ ETİĞİ 172
3.4.1. CEPEJ: Yargı Sistemleri ve Çevrelerinde Yapay
Zekânın Kullanımı İçin Bir Avrupa Etik Şartı (2018) 173
3.4.2. AB Komisyonu: Güvenilir Bir Yapay Zekâ İçin Etik
İlkeler Rehberi (2019) 175
3.4.3. UNESCO: Yapay Zekâ Etiği Hakkında Tavsiye Kararı
(2021) 176
3.5. MEVLANA’NIN YEDİ ÖĞÜDÜ VE YAPAY ZEKÂ ETİĞİNE
UYGULANMASI 178
Tablo 2: Mevlana’nın Yedi Öğüdü ve Yapay
Zekâ Etiği 179
Okuma Parçası 3: Yapay Zekâlar Üzerindeki Deneyleri
Durduralım: Bir Açık Mektup 188
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
HUKUK VE YAPAY ZEKÂ ETKİLEŞİMİ: KADİM ADALETİN HİZMETİNDE BİR ALGORİTMİK ADALET
4.1. GENEL OLARAK 192
4.2. YAPAY ZEKÂNIN HUKUK TARAFINDAN DÜZENLENMESİ 195
4.2.1. Mevcut Hukuk Kurallarının YZ’ya Uygulanabilirliği 195
4.2.2. Yeni Hukuki Düzenleme İhtiyacı 203
4.3. YAPAY ZEKÂNIN HUKUK DALLARIYLA ETKİLEŞİMİ 206
4.3.1. Genel Olarak 206
4.3.2. Hukuki ve Yasal Uyum Gerektiren Öncelikli Alanlar 208
4.3.2.1. Sorumluluk ve Yapay Zekâya E–Kişilik
Tanınması 209
4.3.2.2. İnovasyon ve Fikri Mülkiyet 223
4.3.2.2.1. Genel Olarak 223
4.3.2.2.2 Yapay Zekâ Yazılımlarının Fikri
Mülkiyeti 226
4.3.2.2.3. Yapay Zêka Tarafından Üretilen
Eserlerin Fikri Mülkiyeti 226
4.3.2.2.4. Yapay Zekâ Modellerinin
Eğitiminde Kullanılan Eserlerin
Telif Hakkı 235
4.3.2.3. Veri Koruma 238
4.3.2.4. Rekabet Hukuku 244
4.3.2.5. Tüketici Hukuku 253
4.3.5.6. İş Hukuku 255
4.3.5.7. Milletlerarası Özel Hukuk 259
4.3.5.8. Finansal Suçlar 262
4.4. MEVZUAT HAZIRLIK SÜRECİNDE DİKKAT EDİLECEK
HUSUSLAR 266
4.5. YARGI SİSTEMİNDE YAPAY ZEKÂ KULLANIMI 271
4.6. HUKUK MESLEKLERİNDE YAPAY ZEKÂ KULLANIMI 286
4.6.1. Genel Olarak 286
4.6.2. Hukukta Yapay Zekâ Araçları ve Kullanım Alanları 289
4.6.3. Yapay Zekâ Araçları ve Avukatlık Mesleği 292
4.6.4. Yapay Zeka Çağının Hukukçusu: Artırılmış Hukukçu 301
4.6.5. Yapay Zekâ Araçları Hukukçuların Yerini Alabilir mi? 304
4.6.6. Adaletle İlgili Diğer Alanlarda Yapay Zekâ Kullanımı 306
4.6.6.1. Noterlik 306
4.6.6.2. Bilirkişilik 307
4.6.6.3. Mevzuat Hazırlama 307
4.6.6.4. Kolluk Faaliyetleri 309
4.6.6.5. Ülkemizde: Yapay Zekâ ve UYAP 313
4.6.7. Teorik Sorunlar 314
4.6.7.1. Demokratik Meşruiyet, Etik ve Hukuki Alt
Yapı İhtiyacı 314
4.6.7.2. Yapay Zekânın İfade Özgürlüğü Hakkı 317
4.7. HUKUK EĞİTİMİNDE YAPAY ZEKÂ 318
4.8. HUKUKTA YAPAY ZEKÂ ETKİSİNE NASIL HAZIRLANMALI? 324
Okuma Parçası 4: Yapay Zekâ Hukukun Uygulanmasında Nasıl
Devrim Yaratabilir? 326
BEŞİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI ÖRGÜTLER VE YAPAY ZEKÂ: ULUSÜSTÜ ETKİLİ BİR YAPAY ZEKÂ MİMARİSİ İHTİYACI
5.1. GENEL OLARAK 330
5.2. ULUSLARARASI AKTÖRLER VE YAPAY ZEKÂ 333
5.2.1. Birleşmiş Milletler (BM) 333
5.2.2. Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) 336
5.2.2.1. Yapay Zekâ Politika Gözlemevi 337
5.2.2.2. OECD Yapay Zekâ İlkeleri 337
5.2.2.3. Yapay Zekâ Hakkında Konsey Tavsiyesi 338
5.2.2.4. Yapay Zekâ, Veri ve Gizlilik Uzman Gurubu 340
5.2.3. Avrupa Birliği (AB) 340
5.2.3.1. Genel Olarak 340
5.2.3.2. Yapay Zekâ Yasası (the Artificial Intelligence Act (AI Act) 341
5.2.3.2.1. Genel Olarak 341
5.2.3.2.2. Yasanın Madde Başlıkları 345
5.2.3.3. AB Yapay Zekâ Sorumluluk ve Ürün
Sorumluluk Yönergeleri 351
5.2.4. Avrupa Konseyi (AK) 353
5.2.4.1. Genel Olarak 353
5.2.4.2. Bakanlar Komitesi 354
5.2.4.3. Parlamenterler Meclisi 354
5.2.4.4. İnsan Hakları Komiseri 355
5.2.4.5. Yapay Zekâ Komitesi ve Bağlayıcı Sözleşme
Hazırlığı 355
5.2.4.6. Avrupa Yargının Etkinliği Komisyonu (CEPEJ) 356
5.2.4.7. Bağlayıcı Olmayan Standartlar 357
5.2.5. Küresel Yapay Zekâ Ortaklığı 358
Okuma Parçası 5: AK Parlamenterler Meclisi’nin 2102 (2017)
Tavsiye Kararı: Teknolojik Yakınsama,
Yapay Zekâ ve İnsan Hakları 359
ALTINCI BÖLÜM
KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA YAPAY ZEKÂ: İNOVASYON VE KAPSAMLI DÜZENLEME İKİLEMİ GENEL OLARAK
6.1. ABD 367
6.1.1. Federal Düzeyde Düzenlemeler 367
6.1.1.1 Yapay Zekâ Hakları Bildirgesi (The
Blueprint for an AI Bill of Rights) 368
6.1.1.2. Yapay Zekânın Güvenli, Güvenilir ve İyi
Niyetli Geliştirilmesi ve Kullanımı Üzerine
Başkanlık Kararnamesi (30 Ekim 2023). 369
6.1.2. Eyaletler Düzeyinde Düzenlemeler 373
6.2. BİRLEŞİK KRALLIK 374
6.3. ÇİN 379
6.4. FRANSA 380
6.5. GÜNEY KORE 385
6.6. KANADA 389
6.7. TÜRKİYE 392
6.7.1. Kurumsal Yapı 392
6.7.1.1. Yapay Zekâ Stratejisi Yönlendirme Kurulu 392
6.7.1.2. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi (CBDDO) 393
6.7.1.3. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) 394
6.7.1.4. Sivil Toplum ve Şirketler 395
6.7.2. Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi (UYZS) 396
6.7.3. Mevzuat Altyapısı 398
6.7.4. Kamu Sektöründe Atılması Gereken Adımlar 400
YEDİNCİ BÖLÜM
YAPAY ZEKÂ VE İNSAN HAKLARI: DİJİTAL LEVİATHANI EHLİLEŞTİRMEK!
7.1. GENEL OLARAK 404
7.2. MEVCUT İNSAN HAKLARI HUKUKU ÇERÇEVESİNİ
KULLANMA 414
7.2.1. Hak Eksenli Yaklaşım 415
7.2.2. İnsan Hakları Etki Analizi (Human rights impact assessment) . 416
7.3. YAPAY ZEKÂ KAYNAKLI İNSAN HAKLARI İHLALLERİ 422
7.3.1. Genel Olarak 422
7.3.2. Veri Koruma 425
7.3.3. Ayrımcılık 428
7.3.4. Adil Yargılanma Hakkı 433
7.4. YAPAY ZEKÂ BAĞLAMINDA YENİ İNSAN HAKLARI 434
7.4.1. Genel olarak 434
7.4.2. Yapay Zekâ Kararlarına Karşı İnsan Kararı Hakkı 435
7.4.3. Şeffaflık ve Gerekçe Hakkı 438
7.4.4. Asgariye Veri Toplanması ve Toplanma Amaçlarına
Saygı Gösterilmesini İsteme Hakkı 439
7.5. ULUSLARARASI KURUMLARIN YAKLAŞIMI 441
7.5.1. BM İnsan Hakları Komiseri 442
7.5.2. BM İnsan Hakları Konseyi 444
7.5.3. UNESCO 445
7.5.4. Avrupa Konseyi 446
7.5.4.1. AK Parlamenterler Meclisi: Yapay zekânın
demokrasi, insan hakları ve hukuk devleti
için sunduğu fırsatlar ve riskler 447
7.5.4.2. Bakanlar Komitesi: Algoritmik Sistemlerin
İnsan Hakları Üzerindeki Etkileri Tavsiye
Kararı 449
7.5.4.3. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri 452
SONUÇ 459
EK: İngilizce–Türkçe Yapay Zekâ ve Hukuk Terimleri 469
KAYNAKÇA 479 |