İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR 15
GİRİŞ 17
BİRİNCİ BÖLÜM
FEMİNİZM PERSPEKTİFİNİN BELİRLENMESİ
I. FEMİNİZM KAVRAMININ TANIMI 21
A. Genel Açıklama 21
B. Feminizmin Etimolojik Anlamı 21
C. Doktrinde Feminizme Dair Mevcut Çeşitli Tanımlar 22
II. FEMİNİZME DAİR BAŞLICA ANAHTAR KAVRAMLAR 27
A. Genel Açıklama 27
B. Kadın 27
C. Patriarka (Ataerkillik) 31
D. Kamusal Alan – Özel Alan 33
E. Cinsiyetin Toplumsallaş(tırıl)ması: Toplumsal Cinsiyet (Gender) 37
III. FEMİNİZMİN TARİHİ GELİŞİMİ VE BAŞLICA ÇEŞİTLERİ 43
A. Genel Açıklama 43
B. Feminizmin Tarihi Gelişimi 46
1. Birinci Dalga Feminizm 46
a. Genel Olarak 46
b. Seçili Ülkelerde Gelişimi 50
(1) Amerika Birleşik Devletleri (ABD) 50
(2) İngiltere 53
(3) Fransa 54
(4) Almanya 57
(5) Rusya 58
2. İkinci Dalga Feminizm 59
3. Üçüncü Dalga Feminizm 66
4. Ara Değerlendirme 70
C. Osmanlı ve Türkiye’deki Gelişim Sürecine Genel Bir Bakış 71
D. Feminizmin Başlıca Çeşitleri 87
1. Genel Açıklama 87
2. Liberal Feminizm 88
3. Kültürel Feminizm 95
4. Marksist Feminizm 98
5. Radikal Feminizm 103
6. Sosyalist Feminizm 108
7. Postmodern Feminizm 113
8. Ekofeminizm 116
9. Varoluşçu Feminizm 119
10. Fransız Feminizmi 120
11. Diğerleri 122
IV. FEMİNİZM AKIMLARININ KADIN ERKEK EŞİTLİĞİNE İLİŞKİN YAKLAŞIMLARI 128
A. Genel Açıklama 128
B. Eşitlik İlkesi: Şekli Eşitlik ve Maddi Eşitlik Anlayışı 129
C. Kadın Erkek Eşitliği 133
D. Eşitlik (Aynılık)/ Farklılık Dikotomisi 143
E. Kadın Erkek Eşitliğini Sağlamaya Dair Dönüştürücü Eşitlik Anlayışı 152
F. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği (Gender Equality) ve Toplumsal Cinsiyetin
Anaakımlaştırılması (Gender Mainstreaming) 154
G. Ayrımcılık Yasağı: Cinsiyete ve Toplumsal Cinsiyete Dair 164
H. Eşitliğe Dair Kısa Bir Değerlendirme 170
V. DEĞERLENDİRME 172
İKİNCİ BÖLÜM
ÜREME BAĞLAMINDA FEMİNİZM PERSPEKTİFİNİN DÜŞÜNSEL TEMELLERİ
I. GENEL AÇIKLAMA 175
II. KISACA BİLİNEN TARİH ÖNCESİ DÖNEM VE İLK UYGARLIKLAR 175
III. ANTİK YUNAN DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER 176
A. Antik Yunan’daki Genel Durum 176
B. Platon (Eflatun, M.Ö. 427– M.Ö. 347) 179
C. Aristoteles (M.Ö. 384– M.Ö. 322) 184
IV. ANTİK ROMA’DAKİ TEMELLER 188
V. ORTAÇAĞ DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER 189
A. Ortaçağdaki Genel Durum 189
B. Augustinus (354–430) 191
C. Thomas Aquinas (1225–1274) 192
D. Christine de Pizan (1363–1430) 193
VI. YENİÇAĞ DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER 194
A. Genel Olarak 194
B. Marie Le Jars de Gournay (1565–1645) 195
C. Thomas Hobbes (1588–1679) 196
D. John Locke (1632–1704) 199
E. Mary Astell (1666–1731) 201
F. Jean–Jacques Rousseau (1712–1778) 202
VII. YAKINÇAĞ DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER 205
A. Genel Olarak 205
B. Olympe de Gouges (1748–1793) 205
C. I. Dalga Dâhilinde 207
1. Mary Wollstonecraft (1759–1797) 207
2. John Stuart Mill (1806–1873) 210
3. Emma Goldman (1869–1940) 213
4. Madeleine Pelletier (1874–1939) 215
5. Margaret Sanger (1879–1966) 215
6. Marie Charlotte Carmichael Stopes (1880–1958) 218
D. II. Dalga Dâhilinde 219
1. Simone de Beauvoir (1908–1986) 219
2. Betty Friedan (1921–2006) 224
3. Gisele Halimi (1927–2020) 228
4. Adrienne Rich (1929–2012) 230
5. Kate Millett (1934–2017) 231
6. Germaine Greer (1939 –) 236
7. Juliet Mitchell (1940–) 238
8. Rosalind Pollack Petchesky (1942–) 241
9. Alison Mary Jaggar (1942–) 245
10. Nancy Chodorow (1944–) 246
11. Elisabeth Badinter (1944–) 248
12. Ann Oakley (1944–) 251
13. Shulamith Firestone (1945–2012) 254
E. III. Dalga Dâhilinde 260
1. Catharine A. MacKinnon (1946–) 260
2. Judith Butler (1956–) 265
VIII. DEĞERLENDİRME 267
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÜREME HAKLARININ TEORİK ÇERÇEVESİ
I. GENEL AÇIKLAMA 269
II. KAVRAM 270
A. Genel Açıklama 270
B. Üreme 270
C. Üreme Hakları 274
D. Üreme Haklarına Dair Başlıca Temel Kavramlar 277
E. Korunması Gereken Hukuki Bir Değer Olarak Üreme 288
III. ÜREME HAKLARININ GELİŞİMİ 291
IV. ÜREME HAKLARININ HUKUKİ NİTELİĞİ 308
V. ÜREME HAKLARININ SÜJESİ 317
VI. ÜREME HAKLARININ KAPSAMI 320
A. Kapsama Dair İki Farklı Görüş: Dar Anlamda Üreme Hakları ile Geniş
Anlamda Üreme Hakları Yaklaşımları 320
1. Dar Anlamda Üreme Hakları Yaklaşımı 321
2. Geniş Anlamda Üreme Hakları Yaklaşımı 321
B. Üreme Hakları Kataloğu 323
C. Ön Değerlendirme: Üreme Haklarının Kapsamına Dair 331
VII. ÜREME HAKLARININ SINIRLANDIRILMASI 332
VIII. ÜREME HAKLARININ İHLALİ 335
IX. ÜREME HAKLARI VE İLİŞKİLİ HAK VE ÖZGÜRLÜKLER 337
A. Genel Açıklama 337
B. Çocuk Sahibi Ol(ma)ma Hakkı 340
C. Yaşam(a) Hakkı 344
D. Eşitlik (Hakkı) ve Ayrımcılık Yasağı 347
E. Özel Hayata Saygı Gösterilmesi Hakkı 350
F. İfade Özgürlüğü 353
G. Eğitim Hakkı 354
H. Evlenme Hakkı 356
İ. Dernek Kurma ve Toplantı Özgürlüğü 357
J. İşkence, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele ya da Ceza Yasağı 359
K. Sağlık Hakkı 364
L. Bilimsel Gelişmelerden Yararlanma Hakkı 370
M. Maddi ve Manevi Varlığını Koruma ve Geliştirme Hakkı 372
N. Çalışma hakkı 375
O. Ara Değerlendirme 377
X. ÜREME HAKLARI KONUSUNDA DEVLETİN BAŞLICA YÜKÜMLÜLÜKLERİ 378
A. Genel Açıklama 378
B. Devletin Negatif Yükümlülüğü 384
C. Devletin Pozitif Yükümlülüğü 384
XI. DEĞERLENDİRME 387
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMELERİNDE ÜREME HAKLARI
I. GENEL AÇIKLAMA 389
II. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KAPSAMINDA 390
A. Genel Açıklama 390
B. Kölelik, Köle Ticareti, Köleliğe Benzer Uygulama ve Geleneklerin
Ortadan Kaldırılmasına Dair Ek Sözleşme 392
C. Evliliğe Rıza, Asgari Evlilik Yaşı ve Evliliklerin Kaydı Hakkında Sözleşme 392
D. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme 393
1. Genel Olarak 393
2. İnsan Hakları Komitesi Genel Yorumlarında 396
3. İnsan Hakları Komitesi’nin Üreme Haklarına Dair Kararları 404
E. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme 414
1. Genel Olarak 414
2. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi Genel Yorumlarında 416
F. Çocuk Hakları Sözleşmesi 435
1. Genel Olarak 435
2. Çocuk Hakları Komitesi’nin Genel Yorumlarında 439
G. Engelli Haklarına İlişkin Sözleşme 448
1. Genel Olarak 448
2. Engelli Hakları Komitesi Genel Yorumlarında 451
H. Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine Dair Sözleşme
(CEDAW) 455
1. Genel Olarak 455
2. CEDAW Komitesi’nin Üreme Hakları Bakımından Önem Arz Eden
Genel Tavsiyeleri 462
3. CEDAW Komitesi’nin Üreme Haklarına İlişkin Öne Çıkan Kararları 482
İ. Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına Dair Uluslararası
Sözleşme 495
J. İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele
veya Cezaya Karşı Sözleşme 496
III. BÖLGESEL DÜZEYDE 501
A. Avrupa Konseyi Kapsamında 501
1. Genel Açıklama 501
2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 502
a. Genel Olarak 502
b. AİHM’in Üreme Haklarına Dair Öne Çıkan Kararları 504
(1) Doğum Öncesi Tıbbi Testlere Dair 504
(2) Yasal Kürtaja Erişime Dair 505
(3) Üremede Bilimsel Araştırmaya Dair 516
(4) Doğum Yöntemine Dair 517
(5) Yardımcı Tedavi Yöntemlerine Dair 521
(6) Kısırlaştırmaya Dair 536
(7) Üreme Eğitimine Dair 543
(8) Ebeveynlik İzni ve Ödeneğine Dair 544
(9) Anne Sağlığı ve Bakımına Dair 548
3. Avrupa Sosyal Şartı 549
a. Genel Olarak 549
b. Avrupa Sosyal Haklar Komitesi’nin Üreme Haklarına İlişkin
Kararı 552
4. İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi 553
5. Kadınlara Dair Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla
Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi 555
6. Bakanlar Komitesi Tavsiye Kararları Işığında 557
B. Amerikan Devletleri Örgütü Kapsamında 560
1. Genel Olarak 560
2. Belgeler 562
a. Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirgesi 562
b. Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi (San Jose Paktı) 564
c. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Alanında Amerikan İnsan
Hakları Sözleşmesi’ne Ek Protokol (San Salvador Protokolü) 567
d. Kadınlara Yönelik Şiddetin Önlenmesi, Cezalandırılması ve
Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Amerikalılar Arası Sözleşme
(Belém do Pará Sözleşmesi) 569
e. Kadınlara, Kızlara ve Ergenlere ve Bunların Cinsel ve Üreme
Haklarına Yönelik Şiddete İlişkin Bildirge 574
f. Amerikan Sosyal Şartı ve Amerikan Sosyal Şartı’n Eylem Planı 578
3. Başvurular 580
C. Afrika Birliği Kapsamında 591
1. Genel Olarak 591
2. Belgeler 592
a. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı (Banjul Şartı) 592
b. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı’nın Afrika’da Kadınların
Haklarına Dair Protokolü (Maputo Protokolü) 594
c. Üreme Haklarına Dair Önemli Bir Karar 599
IV. DEĞERLENDİRME 600
BEŞİNCİ BÖLÜM
TÜRK HUKUKUNDA ÜREME HAKLARI 605
I. GENEL AÇIKLAMA 605
II. TÜRKİYE’DE GEBELİĞİN SONLANDIRILMASININ TARİHİ SÜRECİ 608
A. Genel Olarak 608
B. Yasak Dönem 609
C. Geçiş Dönemi 610
D. Serbest Dönem (1983’ten İtibaren) 613
III. POZİTİF HUKUK KAPSAMINDAKİ DÜZENLEMELER 614
A. Genel Olarak 614
B. 1982 Anayasası Kapsamında Üreme Haklarına Dair Düzenlemeler ve
Sınırlandırma Rejimi 614
1. 1982 Anayasası’nda Üreme Haklarına Dair Düzenlemeler 614
2. 1982 Anayasası’nda Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması
Rejimi 617
C. Milletlerarası Sözleşmeler (90. Madde) 621
D. 2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun, İlgili Tüzük ve 5237 Sayılı
Türk Ceza Kanunu 622
E. 1593 sayılı Umumi Hıfsızsıhha Kanunu 628
F. Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi
Merkezleri Hakkında Yönetmelik (2014) 630
G. Diğer Mevzuat 633
H. Ara Değerlendirme 639
IV. TÜRK ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI IŞIĞINDA 641
A. Genel Olarak 641
B. Norm Denetimi Kapsamında 644
1. Doğum Yöntemine Dair (İptal Davası): 3.10.2013 Tarih ve 2012/103E.
ve 2013/105 K. Sayılı Karar (Umumi Hıfzıssıhha Kanunu m. 153/2) 644
2. Üreme Yeteneğine Dair (İtiraz Yolu) 649
a. 29.11.2017 Tarih ve 2015/79 E. ve 2017/164 K. Sayılı Karar
(Türk Medeni Kanunu m. 40/2) 649
b. 29.11.2017 Tarih ve 2017/30 E. 2017/165 K. Sayılı Karar (Türk
Medeni Kanunu m. 40/1) 651
C. Bireysel Başvuru Kapsamında 653
1. Doğum Yöntemine Dair Bireysel Başvuru Kararları 653
2. Yardımcı Tedavi Yöntemine (Tüp Bebek) Dair Bireysel Başvuru
Kararları 659
3. Yasal Kürtaja Dair Bireysel Başvuru Kararları 661
4. Kısırlaştırmaya Dair Bireysel Başvuru Kararları 666
5. Doğum Kontrol Yöntemlerine Dair Bireysel Başvuru Kararı 668
V. ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA ÜREME HAKLARINA DAİR
KONULARIN ANAYASA M. 17 VE M. 20 KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ
SORUNU 671
VI. DEĞERLENDİRME 675
SONUÇ 679
KAYNAKÇA 695 |