İÇİNDEKİLER
Sunuş 7 Önsöz 9 Kısaltmalar 19 Giriş 21 Birinci Bölüm TÜZEL KİŞİLİK KURUMUNA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER – TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNUN KAVRAMSAL ÖZELLİKLERİ, TARİHSEL GELİŞİM, ULUSALÜSTÜ HUKUK, KARŞILAŞTIRMALI HUKUK §1. TÜZEL KİŞİLİK KURUMUNA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER 25 I. TÜZEL KİŞİLİK KAVRAMI 25 A. Genel Olarak 2 5 B. Tüzel Kişiliğin Unsurları 26 1. Amaç Unsuru 26 2. Bağımsızlık Unsuru 26 3. Örgütlenme Unsuru 27 C. Tüzel Kişiliğin Başlangıcı 27 2. Çeşitli Kuruluş Sistemleri 27 a. İzin Sistemi 27 b. Normatif Sistem 28 c. Serbest Kuruluş Sistemi 28 3. Türkiye’de Kabul Edilen Sistem 28 II. TÜZEL KİŞİLİĞİN HUKUKÎ NİTELİĞİ 30 A. Genel Olarak 30 B. Tüzel Kişiliğin Hukukî Niteliğini Açıklayan Teoriler 31 1. Varsayım Teorisi 31 2. Gerçeklik Teorisi 32 a. Psikososyolojik Gerçeklik Teorisi 32 aa. Organik Teori 33 bb. Kollektif İrade Teorisi 33 cc. Kurum Teorisi 33 b. Teknik Gerçeklik Teorisi 33 3. Amaç (Gaye) Kişiliği Teorisi 34 4. Soyutlama Teorisi 34 III. TÜZEL KİŞİLERİN TÜRLERİ 34 A. Yapılarına Göre Tüzel Kişiler 34 1. Kişi Topluluğu Biçimindeki Tüzel Kişiler 34 2. Mal Topluluğu Biçimindeki Tüzel Kişiler 34 B. Bağlı Oldukları Hukuk Kuralına Göre Tüzel Kişiler 35 1. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri 35 a. Genel Olarak 35 b. Kamu İdareleri 36 c. Kamu Kurumları 36 2. Özel Hukuk Tüzel Kişileri 37 a. Genel Olarak 37 b. Kazanç Paylaşma Amacı Güden Tüzel Kişiler 37 c. Kazanç Paylaşma Amacı Gütmeyen Tüzel Kişiler 37 3. Kamu İktisadî Teşebbüsleri 38 C. Vatandaşlıklarına Göre Tüzel Kişiler 38 1. Ulusal Tüzel Kişiler 38 2. Yabancı Tüzel Kişiler 38 IV. TÜZEL KİŞİLERİN EHLİYETİ 39 A. Tüzel Kişilerin Hak Ehliyeti 39 1. Genel Olarak 40 3. Yalnızca Tüzel Kişilerin Yararlanabileceği Haklar 40 4. Hem Gerçek Kişilerin Hem Tüzel Kişilerin Yararlanabileceği Haklar 40 B. Tüzel Kişilerin Fiil Ehliyeti 41 1. Tüzel Kişilerin Fiil Ehliyeti Kavramı 41 a. Genel Olarak 41 b. Ultra Vires Teorisi 41 2. Tüzel Kişilerde Organ Kavramı 43 a. Genel Olarak 43 b. Organ Türleri 43 3. Tüzel Kişilerde Temsilci Kavramı 45 4. Tüzel Kişilerin Hukukî Sorumluluk Ehliyeti 46 a. Organın Eylemlerinden Tüzel Kişinin Hukukî Sorumluluğu 46 aa. Hukukî İşlemler Açısından 46 bb. Organın Haksız Eylemleri Açısından 46 b. Temsilcinin Eylemlerinden Tüzel Kişinin Hukukî Sorumluluğu 49 c. Personelin Eylemlerinden Tüzel Kişinin Hukukî Sorumluluğu 49 V. TÜZEL KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ 49 A. Sona Erme Nedenleri 49 1. Genel Olarak 49 2. Tüzel Kişi Kararı ile Fesih 50 3. Mahkeme Kararı ile Fesih 50 4. Kendiliğinden Sona Erme (Dağılma, İnfisah) 50 B. Sona Ermenin Sonuçları 50 1. Genel Olarak 50 2. Tasfiye 51 3. Malların Tahsisi (Özgüleme) 52 §2. TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNUN KAVRAMSAL ÖZELLİKLERİ – TARİHSEL GELİŞİM – ULUSALÜSTÜ HUKUK – KARŞILAŞTIRMALI HUKUK 52 I. TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNUN KAVRAMSAL ÖZELLİKLERİ 52 B. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 53 II. TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ 5 5 A. İlkel Hukuk 55 B. Roma Hukuku 56 C. Cermen Hukuku 58 D. Ortaçağ 59 1. Glossatörler 59 2. Kilise Hukuku 60 3. Post-Glossatörler 61 4. Ortaçağda Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğuna İlişkin Örnekler 62 E. Ortaçağdan Fransız Devrimi’ne Kadar Olan Dönem 63 F. Fransız Devrimi Sonrası 64 G. İslâm ve Osmanlı Hukuku 65 1. İslâm Hukuku 65 2. Osmanlı Hukuku 66 III. ULUSALÜSTÜ HUKUKTA TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 67 A. Uluslararası Toplantılar 67 B. Avrupa Hukuku 68 IV. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 72 A. Genel Görünüm 72 B. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğunu Kabul Etmeyen Hukuk Sistemleri 73 1. Federal Almanya 73 a. Genel Olarak 73 b. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumsuzluğunun Sınırları 76 2. İtalya 77 a. Genel Olarak 77 b. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumsuzluğunun Sınırları 78 3. İsviçre 80 a. Genel Olarak 80 b. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumsuzluğunun Sınırları 80 4. Diğer Bazı Ülkeler 82 a. İspanya 82 b. Portekiz 82 c. Avusturya 83 d. Lüksemburg 84 e. Polonya 85 f. Rusya 86 g. Yunanistan 86 h. Güney Kore 87 C. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğunu Benimseyen Hukuk Sistemleri 88 1. Fransa 88 a. Yeni Ceza Kanununun Yürürlüğe Girmesinden Önceki Dönem 88 b. Yeni Ceza Kanununun Yürürlüğe Girmesinden Sonraki Dönem 90 aa. Genel Olarak 90 bb. Uygulama 97 2. Belçika 98 a. Ceza Kanunu Reformu Öncesi Dönem 98 b. Ceza Kanunu Reformu Sonrası 100 3. Hollanda 102 a. Genel Olarak 102 b. Uygulama 104 4. İngiltere 107 a. Genel Olarak 107 b. Uygulama 109 5. Kanada 115 a. Genel Olarak 115 b. Uygulama 115 6. Diğer Bazı Ülkeler 118 a. Amerika Birleşik Devletleri 118 b. Avustralya 119 c. Finlandiya 120 d. Danimarka 122 e. Çin Halk Cumhuriyeti 122 f. Japonya 122 İkinci Bölüm SUÇUN YAPISAL UNSURLARI VE ÖZEL OLUŞUM BİÇİMLERİ AÇISINDAN TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU – TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNUN HUKUKÎ NİTELİĞİ VE TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNA İLİŞKİN GÖRÜŞLER – YAPTIRIM VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU AÇISINDAN TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU §1. SUÇUN YAPISAL UNSURLARI VE ÖZEL OLUŞUM BİÇİMLERİ AÇISINDAN TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 123 I. SUÇUN YAPISAL UNSURLARI AÇISINDAN TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 123 A. Tipe Uygun Eylem Unsuru Açısından Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 123 1. Tipe Uygun Eylem Kavramı 123 2. Hareket Yeteneği 123 a. Kavram 123 b. Tüzel Kişilerin Hareket Yeteneği Sorunu 124 3. Kanunilik İlkesi Açısından Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 126 a. Genellik Prensibi 126 b. Özellik Prensibi 127 B. Hukuka Aykırılık Unsuru Açısından Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 128 C. Kusurluluk Unsuru Açısından Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 129 1. Kusur Yeteneği ve Kusurluluk 129 2. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğunda Kusurluluk Unsuru 131 II. SUÇUN ÖZEL OLUŞUM BİÇİMLERİ AÇISINDAN TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 134 A. Suça Teşebbüs ve Suçların Birleşmesi (İçtimaı) Açısından Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 134 B. Suç Ortaklığı (İştirak) Açısından Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 135 1. Suç Ortaklığı Açısından Tüzel ve Gerçek Kişilerin Sorumluluk Rejimleri 135 2. Dolayısıyla Faillik ve Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu İlişkisi 13 6 a. Dolayısıyla Faillik Kavramı 136 b. Dolayısıyla Faillik ve Tüzel Kişiler 136 §2. TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNUN HUKUKÎ NİTELİĞİ VE TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNA İLİŞKİN GÖRÜŞLER 137 A. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğunun Hukukî Niteliğini Açıklayan Teoriler 137 1. Genel Olarak 137 2. Kimlik Teorisi 138 3. Fonksiyonel Sorumluluk Teorisi 139 4. Yansıma (Dolaylı) Sorumluluk Teorisi 139 5. Tersine İsnat Edilebilirlik Teorisi 141 B. Ceza Sorumluluğunun Kişiselliği ve Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 141 1. Ceza Sorumluluğunun Kişiselliği Kavramı 141 2. Üçüncü Kişilerin Eyleminden (Objektif) Sorumluluk Hâli Olarak Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 143 C. Görüşümüz: Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması Teorisi 145 II. TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNA İLİŞKİN GÖRÜŞLER 146 A. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğunun Aleyhindeki Görüşler 146 B. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğunun Lehindeki Görüşler 147 §3. YAPTIRIM VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU AÇISINDAN TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 149 I. YAPTIRIM HUKUKU AÇISINDAN TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 149 A. Tüzel Kişilere Yönelik Ceza Yaptırımları 149 a. Tüzel Kişilerin Malvarlığına Yönelik Cezalar 149 aa. Para Cezası 149 bb. Müsadere (Zoralım) 151 cc. Halkın Tasarrufuna Başvurma Yasağı 151 b. Tüzel Kişilerin Faaliyetlerine Yönelik Cezalar 152 aa. Faaliyetten Yasaklılık 152 bb. Kurumun Kapatılması 153 cc. Adlî Gözetim Altında Faaliyet 153 dd. Kamu Sözleşmelerinin Dışında Tutulma 154 c. Tüzel Kişilerin İtibarına Yönelik Cezalar 154 aa. Mahkûmiyet Kararının İlânı veya Yayınlanması 154 bb. Çek Keşide Edilmesinin ve Kredi Kartı Kullanımının Yasaklanması 155 d. Tüzel Kişilerin Mevcudiyetine Yönelik Ceza 155 2. Tüzel Kişilere Uygulanan Cezaların Rejimi 156 B. Cezalandırmanın Amacı Bağlamında Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 158 1. Cezalandırmanın Amaçlarını Açıklayan Teoriler Karşısında Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 158 2. Ceza Hukukunun Son Araç (Ultima Ratio) Olma Niteliği ve Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu 160 a. Genel Olarak 160 b. Tüzel Kişilere Hukukî Yaptırımlar Uygulanması 161 c. Tüzel Kişilere Emniyet Tedbirleri Uygulanması 162 d. Tüzel Kişilere İdarî Yaptırımlar Uygulanması 163 II. CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU AÇISINDAN TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 166 A. Ceza Muhakemesi Hukukunda Sanık 166 1. Genel Olarak 166 2. Tüzel Kişilerin Sanık Olup-Olamayacakları Sorunu 168 1. Yetkili Mahkeme 168 2. Tüzel Kişilerin Kamu Davasında Temsili 168 3. Tüzel Kişilere Davetiye ve Tebligatların Gönderilmesi 169 4. Tüzel Kişilere ve Temsilcilerine Uygulanacak Zorlama Tedbirleri 170 Üçüncü Bölüm TÜRK HUKUKUNDA TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU §1. POZİTİF METİNLERDE TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 173 I. ANAYASADA TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 173 A. Önceki Anayasalar 173 B. 1982 Anayasası Dönemi 173 1. AY. md. 38/6 ve Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği 173 2. Siyasal Partilerin Kapatılması 174 II. CEZA KANUNUNDA TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 176 A. Genel Olarak 176 B. Ceza Kanunumuzun Benimsediği Sistem 177 III. MEVZUATIMIZIN DİĞER HÜKÜMLERİNDE TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 177 A. Askerî Ceza Kanunu 177 B. Ticarî ve Ekonomik Mevzuatımız 178 C. Malî Mevzuatımız 183 D. Çalışma Mevzuatımız 183 E. Çevre Mevzuatımız 184 F. Kitle İletişim Mevzuatımız 185 § 2. UYGULAMADA TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 186 I. ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI 186 A. Genel Görünüm 190 II. YARGITAY KARARLARI 192 A. Genel Görünüm 192 B. Değerlendirme 193 §3. KANUN TASARILARINDA TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 193 I. 2000 CEZA KANUNU ÖNTASARISI 193 A. Öntasarıda Yeralan Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu ile İlgili Genel Hükümler 193 B. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu ile İlgili Genel Hükümlerin Değerlendirilmesi 196 1. Genel Olarak 196 2. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğunun Uygulama Alanı 196 a. Ceza Normunun Muhatabı Olarak Tüzel Kişiler 196 b. Özel Hukuk Tüzel Kişileri 196 c. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri 197 d. Yabancı Tüzel Kişiler 197 3. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğunun Koşulları 197 a. Suçun Organ veya Temsilcileri Tarafından İşlenmesi 197 b. Suçun Tüzel Kişilik Yararına İşlenmesi 198 4. Tüzel Kişilere Uygulanacak Yaptırımlar 199 C. Öntasarıda Yeralan Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu ile İlgili Özel Hükümler 199 D. Öntasarıda Öngörülen Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğuna İlişkin Hükümlerin Anayasal Uygunluğu 201 1. Anayasa Mahkemesi’nin Ceza Sorumluluğunun Kişiselliği İlkesine İlişkin Kararları Işığında Öntasarı Hükümlerinin Değerlendirilmesi 201 2. Anayasa Mahkemesi’nin Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğuna İlişkin Kararları Işığında Öntasarı Hükümlerinin Değerlendirilmesi 202 II. 2000 CEZA MUHAKEMELERİ USULÜ KANUNU ÖNTASARISI 202 A. Öntasarıda Yeralan Tüzel Kişilerin Yargılanması Rejimi 205 Sonuç 207 Kaynaklar 211 |